မြန်မာပြည်က ပန်းသေတွေက ဘယ်သူတွေလဲ။

Google မှဘာသာပြန်ထားသောစက်

ဆောင်းပါးအရင်းအမြစ်
https://en.wikipedia.org/wiki/Panthays
    ​ Panthays
Wikipedia မှ၊ အခမဲ့စွယ်စုံကျမ်း
 
 
ဤဆောင်းပါးတွင် ပြဿနာများစွာရှိသည်။ ကျေးဇူးပြု၍ ၎င်းကို တိုးတက်အောင် ကူညီပါ သို့မဟုတ် ဤပြဿနာများကို ဆွေးနွေးချက်စာမျက်နှာတွင် ဆွေးနွေးပါ ။
ဤဆောင်းပါး သည် အတည်ပြု မှုအတွက် ထပ်လောင်းကိုးကားချက်များ လိုအပ်ပါသည် ။ (သြဂုတ်လ 2014)
ဤဆောင်းပါး၏ လေသံ သို့မဟုတ် ပုံစံ သည် ဝီကီပီးဒီးယားတွင် အသုံးပြု သည့် စွယ်စုံကျမ်းသံစဉ် ကို ထင်ဟပ်စေမည်မဟုတ်ပါ ။ (သြဂုတ်လ ၂၀၀၉)
 
Panthays ( တရုတ် :潘泰人) သည် မြန်မာနိုင်ငံ တွင် တရုတ် မူဆလင် အဖွဲ့ များ ဖွဲ့စည်း သည် ။ တစ်ချို့လူတွေက ပန်သာ ကို မြန်မာနိုင်ငံမှာ ရှေးအကျဆုံး မွတ်ဆလင် အုပ်စုလို့ ခေါ်ဆို ကြပါတယ်။ ဒေတာနည်းပါးမှုကြောင့် ဒေသတွင်း တရုတ်လူဦးရေရှိ တရုတ်မွတ်စလင်အုပ်စု၏ အချိုးအစားအတိအကျကို မသိရသေးပေ။ သို့သော်လည်း ၎င်းတို့ကို အထူးသဖြင့် ပန်သရက်စ်မြစ်ဖျားခံရာ တရုတ်နိုင်ငံ ယူနန်ပြည်နယ် နှင့် သမိုင်းကြောင်းအရ ပိုမိုနီးစပ်သည့် မြန်မာနိုင်ငံ မြောက်ပိုင်းတွင် စုစည်း ထားသည်။
        ​ မာတိကာ
    • ဗျုပ္ပတ် ၁
    • ယဉ်ကျေးမှု ၂
    • 3 သမိုင်း
        ◦ 3.1 အစောပိုင်းသမိုင်း
        ◦ ၃.၂ ယူနန်ပြည်နယ် မူဆလင်အခြေချနေထိုင်မှု
        ◦ ၃.၃ ယူနန်ပြည်နယ် ပန်းသေပုန်ကန်မှု
        ◦ ၃.၄ ကုန်းဘောင်ခေတ်အတွင်း ပန်းသေများ
        ◦ ၃.၅ မင်းတုန်းမင်းနှင့် ပန်းသေ
        ◦ ၃.၆ လူတစု
        ◦ 3.7 20 ရာစုအစောပိုင်း
        ◦ ၃.၈ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်နှင့် လွတ်လပ်ရေး
    • 4 မြန်မာပြည်တွင် လက်ရှိ Panthays
    • ပန်းသေယာဉ်တန်း ၅
    • 6 ကိုလည်းကြည့်ပါ။
    • 7 အကိုးအကား
    • 8 ဆက်လက်ဖတ်ရှုပါ။
    • 9 ပြင်ပလင့်ခ်များ
        ​ ဗျုပ္ပတ်
ပန်း သေ ( ဗမာ : ပန်းသေးလူမျိုး ; MLCTS : pan: se: lu myui ; Chinese :潘泰) သည် မြန်မာနိုင်ငံသို့ ပြောင်းရွှေ့လာသူ မွတ်ဆလင် အများစုနေထိုင်သော တရုတ်နိုင်ငံမှ ဟွေလူမျိုးများ ကို ရည်ညွှန်းသည့် အသုံးအနှုန်း ဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့သည် ဗမာတရုတ်လူမျိုး စုများထဲတွင် အများစုဖြစ်ပြီး မြန်မာနိုင်ငံ မြောက်ပိုင်းဒေသများ (ယခင် မြန်မာနိုင်ငံအထက်ပိုင်း) တွင် အများစုနေထိုင်ကြပြီး အထူးသဖြင့် တန့်ယန်း - မေမြို့ - မန္တလေး - တောင်ကြီး နယ်မြေနှင့် ရှမ်းပြည်နယ်တို့တွင် နေထိုင် ကြသည်။
Panthay ဟူသော အမည်သည် ဗမာစကား ဖြစ်ပြီး ရှမ်း စကားလုံး ပန်ဆေး နှင့် ထပ်တူကျသည်ဟု ဆိုသည် ။ [1] ယူနန်ပြည်နယ် မှ မြန်မာနိုင်ငံသို့ လှည်းတန်းများဖြင့် မြန်မာပြည်သို့ ရောက်ရှိလာသော တရုတ်မွတ်စလင်များကို မြန်မာက ခေါ်ဝေါ်သော အ မည်ဖြစ်သည်။ ထိုအမည်ကို ယူနန်ကိုယ်တိုင်က အသုံးမပြုခဲ့ပေ။ [2] [3] ယူနန်တွင် နေထိုင်သော ထင်ရှားသော မွတ်စ်လင်မ် လူမျိုးစုမှာ ဟွေ (回族) ဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့ကို ဟွေ သို့မဟုတ် ဟွေဟုဟု ရည်ညွှန်းသော်လည်း မည်သည့်အခါမှ ပန်းသေ။ [4] [5]
၎င်း၏ ဆင်းသက်လာခြင်းနှင့်ပတ်သက်၍ သီအိုရီအများအပြားကို အကြံပြုထားသော်လည်း ၎င်းတို့အနက်မှ အခြားအရာများကို ပြန်လည်ချေပရန် လုံလောက်သော ခိုင်မာမှု မရှိပါ။ မြန်မာစကားလုံး Pathi သည် ပါရှန်း ဘာသာ ဖောက်ပြန်ခြင်း ဖြစ်သည်။ ဗမာပြည်က ဗမာတွေက သူတို့ရဲ့ ဌာနေ မူဆလင်တွေကို ပသီ လို့ခေါ်တယ် ။ တရုတ်မူဆလင်မှလွဲ၍ အခြားမူဆလင်များအားလုံးကို အသုံးချခဲ့သည်။ Panthay ဟူသောအမည်ကို တရုတ်မွတ်စလင်များအတွက် သီးသန့်အသုံးပြုနေဆဲဖြစ်သည်။ သို့သော်လည်း ယူနန်ပြည်နယ်ရှိ တရုတ်မွတ်ဆလင်များက ၎င်းတို့ကိုယ်ကို ပန်းသေဟု မခေါ်ဆိုခဲ့ကြပေ။ သူတို့ကိုယ်သူတို့ Huizu (回族) လို့ တရုတ်လို မွတ်ဆလင်လို့ ခေါ်ဆိုကြပါတယ်။ မွတ်ဆလင်မဟုတ်သော တရုတ်နှင့် အနောက်တိုင်းသားများက ၎င်းတို့ကို ဟွေဟု (回回) ဟုခေါ်သည်။
အတိအကျ သိရှိနိုင်သမျှ ကာလပတ်လုံး ယူနန်မူဆလင်များ (နှင့် နောက်ပိုင်းတွင် ယူနန်နွယ်ဖွား ဗမာမူဆလင်များ) တွင် "ပန်းသေ" ဟူသော အသုံးအနှုန်းသည် ယခုအချိန်မှ စတင်ခဲ့သည်။ သေချာတာကတော့ ၁၈၇၅ ခုနှစ်လောက်ကတည်းက ဒေသတွင်းက ဗြိတိသျှ ခရီးသွားတွေနဲ့ သံတမန်တွေ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် အသုံးချခဲ့ပြီး ဗမာစကားလုံး ပါ- မွတ်ဆလင်လို့ အဓိပ္ပာယ်ရတဲ့ အကျင့်ပျက်ခြစားမှုတစ်ခုအနေနဲ့ ပေါ်ပေါက်လာပုံရပါတယ်။ ဤအခေါ်အဝေါ်၏ ဗျုပ္ပတ်ပတ်၀န်းကျင်တွင် အတော်အတန်များပြားသော စာပေအစုအဝေးတစ်ခုရှိသော်လည်း တိကျသောသတိပေးချက် (ယခုအချိန်အထိ ကျန်ရှိနေသေးသည်၊ မထုတ်ဝေရသေးသော)၊ ၎င်းကို ၁၈၆၈ ခုနှစ်တွင် Teng-yueh သို့ သွားရောက်လေ့လာချိန်တွင် Sladen မှ မိတ်ဆက်ပေးခဲ့ပြီး ၎င်းသည် မြန်မာစာ၏ အတိုကောက်နှင့် အတိုချုံ့ထားသော မြန်မာစာတန်းထိုး သို့မဟုတ် "တရုတ်မွတ်စလင်" ကို ကိုယ်စားပြုကြောင်း ဖော်ပြခဲ့သည်။
အမှန်တော့၊ "Panthay" ဟူသော အသုံးအနှုန်းသည် ၎င်းတို့ကိုယ်သူတို့ Hui-min သို့မဟုတ် Hui-hui ဟု ရိုးရိုးရှင်းရှင်း ခေါ်ဆိုလိုသော ယူနန်မူဆလင်များ (တရုတ်ပြည်တွင်ဖြစ်စေ) မည်သည့်အခါမှ အသုံးမချခဲ့ပေ။ ဗမာ၊ ရှမ်း၊ ကရင် သို့မဟုတ် အခြားဗမာလူမျိုးများကြားတွင် တွင်တွင်ကျယ်ကျယ် အသုံးပြုမှုကိုလည်း မနှစ်သက်ခဲ့ပေ။ မည်သို့ပင်ဆိုစေကာမူ – ယနေ့မြန်မာပြည်တွင် အချို့သော သတ်မှတ်ချက်များအရ အသုံးမပြုတော့သည်မှာ – “ပန်သာ” ဟူသော အသုံးအနှုန်းသည် အင်္ဂလိပ်အုပ်ချုပ်စဉ်အတွင်း တွင်တွင်ကျယ်ကျယ် အသုံးပြုလာခဲ့ပြီး မြန်မာနိုင်ငံရှိ တရုတ်မွတ်စလင်အသိုင်းအဝိုင်းတွင် ယေဘုယျအားဖြင့် ခွဲခြားသိမြင်ထားသော နာမည်အဖြစ် ကျန်ရှိနေဆဲဖြစ်သည်။ အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားရင်းမြစ်များတွင် ယနေ့တိုင်ဖြစ်သည်။
Ming Kuan-Shih (明光熙) ရေးသားသော "ပန်သေသမိုင်း" စာအုပ်တွင် မှတ်တမ်းတင်ထားသည့် ပန်တေး၏ မူလအစကို မေမြို့တွင် အသက်ရှင်စဉ်အခါက ထင်ရှားကျော်ကြားသော မာလင်းဂီ (馬靈驥) ဦးဆောင်သော သစ္စာစောင့်သိသော စစ်ဗိုလ်အချို့၏ မိသားစုများအဖြစ်၊ ကွယ်လွန်သူ Hui General Du Wenxiu (杜文秀; pinyin : Dù Wénxiù) (1823-1872) သည် ချင်အင်ပါယာကို ခရစ်ယာန်မဟာမိတ် Taipin-Tienkuo နှင့် ပူးပေါင်း၍ အန္တရာယ်ရှိသော တိုက်ပွဲများကို ဦးဆောင်ခဲ့သူ၊ ရွေးချယ်စရာမရှိသော်လည်း မြန်မာပြည်သို့ ခိုလှုံရန် ထွက်ပြေးခဲ့ရသည်။
ရှမ်းပြည်မြောက်ပိုင်း ဝဒေသတွင် အခြေချနေထိုင်သော မလင်းဂီသည် ၎င်း၏ ဇနီးဖြစ်သူ ယွမ် (Yuan) နှင့် ကွာရှင်းပြတ်စဲကာ မျိုးရိုးအမည် Ting မုဆိုးမနှင့် လက်ထပ်ခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် သားနှစ်ယောက် ထွန်းကားခဲ့ပြီး အသက်ကြီးသူမှာ Mah Mei-Ting (馬美廷) 1878 တွင် မွေးဖွားခဲ့ပြီး ဒုတိယသားမှာ Mah Shen-Ting (馬陞廷) 1879 တွင် မွေးဖွားခဲ့သည်။ သားကြီးသည် နောက်ပိုင်းတွင် ထိုနေရာတွင် ပန်အေးအသိုင်းအဝိုင်း၏ ခေါင်းဆောင် ဖြစ်လာခဲ့သည်။
        ​ ယဉ်ကျေးမှု
 
 
ပန်းသေဗလီ၊မန္တလေး
အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံအားလုံးနှင့် ရင်းနှီးချစ်ကြည်ရင်းနှီးသော ဆက်ဆံရေးထူထောင်ရန် စိတ်အားထက်သန်သော ယူနန်ဘုရင် Sultan Suleiman သည် မြန်မာဘုရင်မင်းမြတ်၏ မြို့တော်တွင် တပ်ဆင်ထားသော တရုတ်မွတ်စလင်ဗလီဝတ်ကျောင်းတော်ထားရှိခွင့် အခွင့်အရေးကို ရယူရာတွင် အချိန်မဖြုန်းခဲ့ပေ။ ဗလီကြီး ဆောက်လုပ်ရန် အရေးကြီးသော တာဝန်ဖြင့် မန္တလေးသို့ အထူးသံတမန်နှင့် ကိုယ်စားလှယ်အဖြစ် ၎င်း၏ အကြီးတန်း စစ်အရာရှိ ဗိုလ်မှူးကြီး မတူးတူးကို စေလွှတ်လိုက်သည်။ ဗလီကို အပြီးသတ်ရန် နှစ်နှစ်ခန့် အချိန်ယူခဲ့ပြီး ၁၈၆၈ ခုနှစ်တွင် ဖွင့်လှစ်ခဲ့ပြီး တော်ဝင်မြို့တော်တွင် ဒုတိယမြောက် ဗလီဝတ်ကျောင်းတော်အဖြစ် တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ နှစ်ပေါင်း (၁၃၄) နှစ်ကြာပြီးနောက် ယနေ့တွင် မန္တလေးမြို့ရှိ ပန်းသေဗလီသည် ဒုတိယသက်တမ်းအရင့်ဆုံး ဗလီအဖြစ် ရပ်တည်နေဆဲဖြစ်သည်။ [1]
        ​ သမိုင်း
            ​ အစောပိုင်းသမိုင်း
တရုတ်စကားပြောနှင့် ဟန်တရုတ် နွယ်ဖွားအများစု ဖြစ်သော Hanafi madhhab ၏ လူသိနည်းသော ဆွန်နီမွတ်စလင် အုပ်စုသည် နိုင်ငံလေးနိုင်ငံဖြစ်သည့် တရုတ် ၊ မြန်မာ ၊ ထိုင်း ၊ လာအို ၊ – နှင့် ယနေ့ခေတ် တွင် အလွန်ဆိုးရွားပြီး အနီးကပ်ဆက်နွယ်နေသော လူနည်းစုအုပ်စုတစ်ခုဖြစ်သည်။ အရှေ့တောင်အာရှ မြောက်ပိုင်းရှိ အစ္စလာမ့်နှင့် တရုတ်ယဉ်ကျေးမှု နှစ်ခုလုံးကို ကိုယ်စားပြုသည်။
ယူနန်-ကွေ့ကျိုးကုန်းပြင်မြင့် နှင့် ဧရာဝတီမြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသ နှင့် သံလွင်မြစ် အောက်ပိုင်း အကြား ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးနှင့် ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ အဆက်အသွယ် များသည် ဟန်တရုတ် သို့မဟုတ် ဗမာ လူမျိုးများ၏ နယ်မြေဒေသတစ်ခုသို့ သိသိသာသာ ရွှေ့ပြောင်းလာမှု ဖြစ်နိုင်သည် ။ အရှေ့ဟန်မင်းဆက် (ခရစ်နှစ် 25-220) တွင် ကုန်သည်များနှင့် ဗုဒ္ဓဘာသာဘုရားဖူးများသည် မကြာခဏဆိုသလိုပင် ပုံမှန်အားဖြင့် တရုတ်-အိန္ဒိယ ယဉ်ကျေးမှုနယ်နိမိတ်၏ ဤမဖြစ်စလောက်ဒေသကို ဖြတ်ကျော်သွားသည်မှာ သေချာပါသည် ။ တန်ခေတ်အစောပိုင်းတွင် တရုတ်နိုင်ငံသည် ယူနန်အနောက်ပိုင်းကို ထိန်းချုပ်နိုင်ခဲ့ပြီး ၆၇၂ ခုနှစ်တွင် ဒါလီမြို့ အနီးရှိ ဧရာဟိုင်ကန် ဒေသ ၏ လူဦးရေကို လက်အောက်ခံနှင့် ဧကရာဇ်လုပ်ပိုင်ခွင့်အာဏာကို ယနေ့ခေတ် ယူနန်-မြန်မာဒေသသို့ တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ၆၉၄ တွင် နှစ်ဆယ့်နှစ်နှစ်ခန့်အကြာတွင် နယ်နိမိတ်ကို ဖြတ်ကျော်ခဲ့သည်။ ဤဟန်တရုတ်ကြီးစိုးမှုသည် တိုတောင်းသော်လည်း၊ လေးဆယ့်ငါးနှစ် - ၇၃၈ ခုနှစ်ခန့်အတွင်း Yi ပြည်နယ် နန်ဇောင် ပြည်နယ် [6] သည် ယူနန်-မြန်မာနယ်စပ်ဒေသ၏ လွှမ်းမိုးချုပ်ကိုင်မှုအာဏာအဖြစ် ပေါ်ထွက်ခဲ့ပြီး ၎င်းနှင့်၎င်း၏ဆက်ခံသူဖြစ်သည့် ဒါလီနိုင်ငံတော်သည် မွန်ဂိုတို့အထိ ချုပ်ကိုင်ထားရမည့် အနေအထားဖြစ်သည်။ ငါးရာစုအကြာတွင် ထိုဒေသကို သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့သည်။
Nanzhao ၏ နိုင်ငံရေး လွတ်လပ်ရေး ရခဲ့သော်လည်း ၊ တရုတ် ယဉ်ကျေးမှု လွှမ်းမိုးမှုသည် Tang နှင့် Song မင်းဆက် တစ်လျှောက် ယူနန်-မြန်မာ နယ်စပ် ဒေသကို ဆက်လက် ထိုးဖောက် လွှမ်းမိုး လွှမ်းမိုး ခဲ့သည်။ ထို့အပြင်၊ တန်ခေတ်လယ်ကာလ၊ ၈၀၁ ခုနှစ်ခန့်တွင် လက်နက်ချခဲ့သော မွတ်ဆလင်စစ်သားများသည် တရုတ် သမိုင်းတွင် ဟဲစီ ဒ àshí ( တရုတ် :黑依大使; pinyin : Hēiyī Dàshí ၊ "အနက်ရောင် ဝတ် Tay'ī ၊ Abbasid Caliphate ၏ အနက်ရောင်အလံများကို ရည်ညွှန်းသော ဝေါဟာရ (7 )) သည် ယူနန်တွင် ပထမဆုံး အခြေချခဲ့သည်။
ဤအစောပိုင်းအခြေချနေထိုင်မှုမှာ သံသယအချို့ရှိနေဆဲဖြစ်သော်လည်း၊ ယူနန် တွင် ကွဲပြားသောမွတ်စလင်အသိုက်အဝန်းကို ထူထောင်ခဲ့သောကြောင့် Yuan သိမ်းပိုက်မှုနှင့် နောက်ဆက်တွဲအုပ်ချုပ်မှုတွင် ဗဟိုအာရှ မူဆလင်များသည် အဓိကအခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့သည်မှာ သေချာပါသည်။ 13 ရာစုနှောင်းပိုင်းတွင်။ အဆိုပါ စစ်သားအုပ်ချုပ်သူများတွင် အဓိက အကျဆုံးမှာ စီချွမ် နှင့် ယူနန် တို့ကို မွန်ဂိုကျူးကျော်မှုတွင် ပါဝင်ခဲ့သည့် တာ့ခ်နွယ်ဖွား တရားရုံးအရာရှိနှင့် ဗိုလ်ချုပ်ကြီး Sayyid Ajjal Shams al-Din Omar ဖြစ်သည်။ 1252 နှင့် 1274-79 တွင်ယွမ်ပြည်နယ်၏ဘုရင်ခံဖြစ်လာခဲ့သည်။ Hisson Nasir-al-Din သည် ယူနန်ပြည်နယ်၏ လမ်းစနစ်များကို တာဝန်ယူခဲ့ပြီး ၁၂၇၇-၇၈ ခုနှစ်တွင် ပုဂံကို ပထမဆုံးမွန်ဂိုကျူးကျော်ရန် အမိန့်ပေးခဲ့သည်။ ၎င်း၏ညီဖြစ်သူ ဟူရှန်း (Husayn) သည် ၁၂၈၄ ခုနှစ်တွင် သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး ကော်မရှင်နာဖြစ်ပြီး နောက်ပိုင်းတွင် ယူနန်ပြည်နယ်၏ အကြီးတန်းဘုရင်ခံဖြစ်သည်။ [8] ယူနန်ပြည်နယ်မှ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်များ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ယုံကြည်လက်ခံထားသော Shams al-Din သည် ဒေသတွင် အစ္စလာမ်ဘာသာကို မိတ်ဆက်ရာတွင် ဉာဏ်ကောင်းပြီး ကြင်နာတတ်သည့် အုပ်စိုးရှင်တစ်ဦးအဖြစ် ကိုယ်စားပြုပြီး ယူနန်ပြည်သူများအား “နှစ်သိမ့်မှု” အောင်မြင်စွာ ချမ်းသာပေးကာ ဂုဏ်ပြုခံရသူ၊ ကွန်ဖြူးရှပ်ဘုရားကျောင်းများ အပြင် ဗလီ များနှင့် စာသင်ကျောင်းများ ကိုလည်း ဆောက်လုပ် ခဲ့သည်။ ကွယ်လွန်ချိန်တွင် ယူနန်ပြည်နယ်ကို ၁၂၇၉-၈၄ ခုနှစ်အထိ အုပ်ချုပ် ခဲ့သော ၎င်း၏သားအကြီးဆုံး နာဆာအယ်လ်ဒင် ( မာကိုပိုလို ၏ Nescradin) မှ ဆက်ခံခဲ့သည်။
ယူနန်ပြည်နယ် Shams al-Din ၏ အုပ်ချုပ်မှုအတွင်း Nasir al-Din သည် ပြည်နယ်အတွက် ပထမဆုံးသော လမ်းများကော်မရှင်နာအဖြစ် ခန့်အပ်ခံရပြီး ၁၂၇၇-၈ တွင် မြန်မာနိုင်ငံကို ပထမဆုံး မွန်ဂိုကျူးကျော်မှုအား ကွပ်ကဲရန် ခန့်အပ်ခံရသည်။ ပုဂံမင်းဆက်ကို ဖြုတ်ချရန် ဦးတည်သည်။ နောက်ပိုင်းတွင်၊ Nasir al-Din ၏ အုပ်ချုပ်မှုအတွင်း သူ၏ညီဖြစ်သူ Husayn ( Sayyid al-Ajal Shams al-Din ၏ တတိယသား) အား ပြည်နယ်အတွက် ပို့ဆောင်ရေးကော်မရှင်နာအဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ ဤကာလအတွင်း Shams al-Din နှင့် ၎င်း၏မိသားစု၏ ထင်ရှားကျော်ကြားမှုကြောင့် အာရှအလယ်ပိုင်းမှ မွတ်စလင်စစ်သားအများအပြားသည် ဟန်တရုတ်အခြေချနေထိုင်သူများ အများစုနေထိုင်သည့် အနောက်ယူနန်အနောက်ပိုင်း ဒါလီဒေသသို့ ပြောင်းရွှေ့ခံခဲ့ရသည်။ ယွမ် ခေတ် က မြန်မာပိုင်နက်ကို မွန်ဂိုကျူးကျော်မှု အများအပြားတွင် ပါဝင်ခဲ့သည့် အဆိုပါ တပ်သားများ၏ သားမြေးများသည် ယနေ့ ယူနန်နှင့် မြန်မာနိုင်ငံရှိ တရုတ်မွတ်ဆလင် လူဦးရေ၏ အဓိကအချက်ဖြစ်သည်။
နောင်နှစ်ပေါင်းငါးရာကျော်တွင် အခြေချနေထိုင်ခဲ့သော ယူနန်မွတ်စလင်အသိုက်အဝန်းသည် ချင်ခေတ်မတိုင်မီက မြန်မာနယ်မြေတွင် အခြေချနေထိုင်မှုအနည်းငယ်သာရှိသော်လည်း ယူနန်တောင်ပိုင်းနှင့် အနောက်ဘက်တွင် စီးပွားရေးနှင့် လူဦးရေအင်အား ခိုင်မာသည့်အနေအထားတွင် ရပ်တည် ခဲ့သည် ။ တရုတ်ပြည်တွင်းရှိ အခြားနေရာများတွင် မူဆလင်အခြေချနေထိုင်ရာ ဒေသများတွင် ပြိုင်တူလုပ်ဆောင်သည့် လုပ်ငန်းစဉ်ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် 1258 ခုနှစ်တွင် Abbasids များကျဆုံးခြင်း နှင့် တရုတ်နိုင်ငံတွင် မွန်ဂိုများ ထွန်းကားလာပြီးနောက် Dashi (နိုင်ငံရပ်ခြား မူဆလင်များနှင့် တရုတ်နိုင်ငံတွင်း အခြေချနေထိုင်သူများ အတွက်) Dashi ဟူသော အသုံးအနှုန်းသည် တရုတ် Annals မှ ပျောက်ကွယ်သွား ပြီး တဖြည်းဖြည်း အစားထိုး ပြောင်းလဲလာခဲ့ပါသည်။ Hui သို့မဟုတ် Huihui ဟူသော ဝေါဟာရ သည် ခေတ်သစ် တရုတ်အခေါ်အဝေါ် Huizu ၊ တရုတ်၏ တရုတ်စကားပြော မူဆလင် လူနည်းစုအတွက် ခေတ်ပြိုင် အသိအမှတ်ပြုထားသော အခေါ်အဝေါ် ဖြစ်သည်။
            ​ ယူနန်ပြည်နယ် မူဆလင်အခြေချ
ယူနန်ပြည်နယ်အတွင်း၊ ဟွေမွတ်စလင်လူဦးရေသည် ယွမ်နှင့်မင်ခေတ် (c. 1280–1644) တလျှောက်လုံး ထွန်းကားလာပုံရသည်။ ယွမ်အစောပိုင်းတွင် Marco Polo သည် ယူနန်သို့သွားရောက်လည်ပတ်သောအခါတွင် သူသည် လူဦးရေများကြားတွင် "Saracens" ရှိနေသည်ကို သတိပြုမိခဲ့ပြီး ပါရှန်းသမိုင်းပညာရှင် Rashid-al-Din Hamadani (1318 ကွယ်လွန်) က "မြို့ကြီး" ဟု Jami' al-tawarikh တွင် မှတ်တမ်းတင်ခဲ့သည်။ ယူနန်ပြည်နယ် ယာချီ” သည် မူဆလင်များ သီးသန့်နေထိုင်သည်။ Rashid al-Din သည် ယူနန်ပြည်နယ် အနောက်မြောက်ပိုင်းရှိ ဟွေအခြေချနေထိုင်မှု၏ အစောဆုံးအချက်အချာဖြစ်သည့် Dali ဝန်းကျင်ဒေသကို ရည်ညွှန်းခြင်းဖြစ်ကောင်းဖြစ်နိုင်သော်လည်း ထင်ရှားသောမွတ်စလင်အခြေချနေထိုင်ရာအခြားဒေသများသည် Chao-Unnan အနောက်မြောက်ဘက်ခြမ်းတွင် တည်ရှိသော်လည်း၊ 1313 ခုနှစ်ခန့်တွင် ဧကရာဇ် Jen-tsung မှ t'ung နှင့် - နောက်ပိုင်းတွင် Qing မင်းဆက်အတွင်း - ယူနန်အရှေ့တောင်ပိုင်းရှိ Qianshui ဝန်းကျင်တွင်ဖြစ်သည်။
မြန်မာနိုင်ငံရှိ Panthays များ၏ သမိုင်းကြောင်းသည် မွတ်ဆလင် အများစု နေထိုင်ရာ ၎င်းတို့၏ မူရင်းဒေသဖြစ်သော ယူနန်ပြည်နယ်နှင့် ကွဲလွဲစွာ ဆက်စပ်နေပါသည်။ ယူနန်ပြည်နယ်မှ တရုတ်မွတ်ဆလင်များသည် ၎င်းတို့၏ ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားမှုစွမ်းရည်ကြောင့် မှတ်သားခံခဲ့ရသည်။ ယူနန်ပြည်နယ်အတွင်း၌ မွတ်ဆလင်လူဦးရေသည် ကုန်သည်များနှင့် စစ်သည်များအဖြစ် ထူးချွန်ကြပြီး ကြမ်းတမ်းသော တောင်တန်းဒေသများတွင် ကုန်းလမ်းကုန်သွယ်မှု၏ တင်းမာမှုနှင့် သင့်လျော်စွာ လိုက်လျောညီထွေဖြစ်စေသော အရည်အချင်းနှစ်ရပ်သည် ၎င်းတို့အား ထိုက်တန်သော ဆုလာဘ်များ ရရှိစေပါသည်။ အစ္စလာမ်သာသနာကို စတင်တည်ထောင်ချိန်ကစလို့ သူတို့ရဲ့ဘာသာတရားက ကုန်သွယ်မှုဆိုင်ရာ ဘာသာတရားတစ်ခုအနေနဲ့ ထွန်းကားခဲ့တာဖြစ်နိုင်ပါတယ်။ ဟာ့ဂ်ျဘုရားဖူးခရီးအတွက် ဘာသာရေးလိုအပ်ချက်က ၁၄ ရာစု၏ ပထမနှစ်ဝက်အစောပိုင်းတွင် ယူနန်နှင့် အာရေဗျကြား ကုန်းလမ်းတစ်ခု ထူထောင်ရန် ကူညီပေးခဲ့သည်။ [9]
၁၉ ရာစု၏ ပထမဆယ်စုနှစ်များအတွင်း၊ ယူနန်ပြည်နယ်သို့ ဟန်တရုတ်လူမျိုးများ ပြောင်းရွှေ့လာမှုကြောင့် ဟွေမွတ်စလင်များနှင့် အခြားလူနည်းစုများအပေါ် လူဦးရေဖိအားများ သိသိသာသာ တိုးလာခဲ့သည်။ Qing အုပ်ချုပ်မှုအပေါ် ရန်လိုမှုများ တိုးလာခြင်းနှင့် အတူ ဤဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုကို ဆန့်ကျင်သည့် မကျေမနပ်ဖြစ်မှုသည် 1855 ခုနှစ်တွင် Qianshui ဒေသရှိ မူဆလင်မိုင်းတွင်းလုပ်သားများအကြား ပန်သာ ပုန်ကန်မှု သို့ ဦးတည်စေခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း နှစ်နှစ်အတွင်း ပုန်ကန်မှုဗဟိုချက်သည် Du Wenxiu ဦးဆောင်မှုအောက်တွင် ပြည်နယ်၏အနောက်ဘက်သို့ ပျံ့နှံ့သွားခဲ့သည် ။ Qing ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ခြင်းမပြုမီ ဆယ့်ငါးနှစ်တာကာလအတွင်း Dali သည် တားမြစ်မြို့တော်ကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ချင်မြို့အာဏာကို ငြင်းပယ်သည့်အနေဖြင့် မင် ဟန်ဖူ ကို ဝတ်ဆင်ခဲ့သည့် ဒူလီသည် "ငြိမ်းချမ်းသောတောင်ပိုင်းနိုင်ငံ" ၏မြို့တော်အဖြစ် ဆက်လက်တည်ရှိနေခဲ့သည်။ မွတ်စလင်အမည်နှင့် ဘွဲ့အမည်မှာ "စူလတန် ဆူလေမန်" ဖြစ်သည်။
            ​ ယူနန်တွင် ပန်းသေပုန်ကန်မှု
အဓိက ဆောင်းပါး- ပန်းသေ ပုန်ကန်မှု
 
 
ဗြိတိသျူမန်မာူပည်သူမြား။
Hui နှင့် Han ကဲ့သို့သော Dungan Revolt (1862-77) နှင့် Panthay ပုန်ကန်မှုတို့သည် တရုတ်နိုင်ငံ၏ ဒေသအများအပြားတွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ဟွေကို ဟန်နှင့် နယ်ချဲ့အုပ်ချုပ်မှုဖြင့် ဆက်ဆံခြင်းခံရသော မနှစ်သက်ဖွယ် ခွဲခြားဆက်ဆံမှုသည် ၎င်းတို့၏ ပုန်ကန်မှု၏ အရင်းခံဖြစ်သည်။ ပန်းသေပုန်ကန်မှုသည် 1853 ခုနှစ်တွင် Han နှင့် Hui tin သတ္တုတွင်းလုပ်သားများအကြား ပဋိပက္ခမှ စတင်ခဲ့ပြီး ပုန်ကန်မှုအဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲသွားခဲ့သည်။ နောက်နှစ်တွင်၊ ပုန်ကန်မှုကို နှိမ်နှင်းရန်အတွက် ယူနန်ဒေသခံ Qing အရာရှိများက Hui အစုလိုက်အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်ခြင်းကို ခံခဲ့ရသည်။ ပုန်ကန်မှု၏ခေါင်းဆောင်များထဲမှတစ်ဦးမှာပညာရှင် Yusuf Ma Dexin ဖြစ်သည်။ သူ၏ကိုယ်ပိုင်သြဇာကို တိုးမြှင့်ရန် စိတ်အားထက်သန်သော Yusuf Ma Dexin သည် 1861 တွင် Qing ကို လက်အောက်ခံရန် သဘောတူခဲ့သည်။ [ 10] Du Wenxiu ( Chinese :杜文秀; pinyin : Dù Wénxiù , 1823-72 ) Hui သည် Yongcheng တွင်မွေးဖွားခဲ့သည်။ . Du Wenxiu ၏ဖခင်မှာ အစ္စလာမ်ဘာသာသို့ ကူးပြောင်းခဲ့သော ဟန်လူမျိုးဖြစ်သည်။
1855 ခုနှစ်မှ စတင်၍ ယူနန်ပြည်နယ်မှ ဟွေသည် မန်ဒရင်းတို့၏ လက်အောက်ခံ ဖိနှိပ်မှုကို ဆန့်ကျင်ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့သည် အာဏာရှင်ကို ဆန့်ကျင်ထကြွကာ ဤတရားဝင်လူတန်းစားမှ ဖယ်ထုတ်ထားသော ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ကျင့်သုံးသော ငွေညှစ်ခြင်းများ၊ မန်ဒရင်းလူမျိုးများသည် ချမ်းသာသော ပန်သရက်စ်များထံ လူအုပ်များကို တိတ်တဆိတ် စုဆောင်းခဲ့ပြီး ဟွေဆန့်ကျင်ရေး အဓိကရုဏ်းများကို နှိုးဆော်ကာ ၎င်းတို့၏ ဗလီများကို ဖျက်ဆီးရန် လှုံ့ဆော်ခဲ့သည်။ [11] ပုန်ကန်မှုမှာ ဘာသာရေးအရမဟုတ်ဘဲ သဘာဝအတိုင်းဖြစ်ပြီး မွတ်ဆလင်များသည် မွတ်ဆလင်မဟုတ်သော ရှမ်း နှင့် ကချင်လူမျိုးများ နှင့် အခြားတောင်ပေါ်သားများက ပေါင်းစည်းခဲ့ကြသောကြောင့် တော်လှန်ခြင်းဖြစ်သည်။ [12] မွတ်ဆလင်များသည် ဘာသာရေးအကြောင်းပြချက်ဖြင့် ပုန်ကန်ခြင်းမဟုတ်ကြောင်းနှင့် တရုတ်လူမျိုးများသည် မတူညီသောဘာသာတရားများကို သည်းခံခဲ့ကြပြီး အစ္စလာမ်ဘာသာကို ကျင့်သုံးခြင်းဖြင့် တော်လှန်ပုန်ကန်မှုဖြစ်ပွားခဲ့ခြင်းမရှိကြောင်း သက်သေထွက်ဆိုခဲ့သည်။ [13] ထို့အပြင် သစ္စာခံ မွတ်စ်လင်မ် တပ်ဖွဲ့များသည် ချင်သူပုန် မွတ်ဆလင်များကို ချေမှုန်းရာတွင် ကူညီပေးခဲ့သည်။ [14]
ပုန်ကန်မှုသည် ပြည်တွင်း လူထုအုံကြွမှုအဖြစ် စတင်ခဲ့သည်။ ယူနန်ပြည်နယ် လင်းအန်းရွာက ငွေတွင်းလုပ်သားတွေက ချင်းကို ဆန့်ကျင်တဲ့ ပန်သေအလုပ်သမားတွေက နှိုးဆော်ခဲ့တာပါ။ ယူနန်ပြည်နယ် အုပ်ချုပ်ရေးမှူးသည် ပေကျင်းရှိ ဗဟိုအစိုးရထံ အရေးပေါ် အသနားခံစာ ပေးပို့ခဲ့သည်။ ကျယ်ပြောလှသော အင်ပါယာ၏ အစိတ်အပိုင်းအသီးသီးတွင် ကျယ်ပြောလှသော ပြဿနာများကြောင့် အင်ပါယာအစိုးရသည် မသန်မစွမ်းဖြစ်ခဲ့ရသည်။
နယ်ချဲ့တပ်များ၏ ကောက်ကျစ်သောတိုက်ခိုက်မှုများကို ပယ်ချခဲ့သည်။ သူတို့သည် 'အင်ပါယာမန်ဒရင်း' လက်မှ အရေးကြီးသောမြို့တစ်မြို့ကို သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့သည်။ ဆန့်ကျင်သူများ လုယက်ဖျက်ဆီးသည့် တရုတ်မြို့ရွာများ နှင့် အမျိုးသားများ အစုလိုက်အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်ခဲ့သည်။ အထွက်နှုန်းများသော နေရာများအားလုံး လွတ်သွားခဲ့သည်။ [11] ရှေးဟောင်း သန့်ရှင်းသော Dali မြို့သည် 1857 ခုနှစ်တွင် Panthays များထံ ကျရောက်ခဲ့သည်။ Dali ကို သိမ်းပိုက်ပြီးနောက် မွတ်ဆလင်တို့၏ သြဇာအာဏာသည် ယူနန်ပြည်နယ်တွင် ခိုင်မာသော အမှန်တရားတစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။
Du Wenxiu သည် မူလက ဟန်ကို ပုန်ကန်ရန် မရည်ရွယ်ဘဲ Qing ကို ဆန့်ကျင်ပြီး မန်ချူအစိုးရကို ဖျက်ဆီးလိုခြင်း ဖြစ်သည်။ Sichuan နှင့် Zhejiang တို့ကဲ့သို့ ပုန်ကန်မှုမရှိသော ပြည်နယ်များမှ Hui သည် သူပုန် Hui နှင့် Qing အစိုးရကြား စေ့စပ်ညှိနှိုင်းရေးမှူးအဖြစ် ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ Du Wenxiu ၏နဖူးစည်းစာတန်းတစ်ခုတွင် "မန်ချူချင်အား ၎င်းတို့၏လုပ်ပိုင်ခွင့်အား အုပ်ချုပ်ခွင့်အား ရုတ်သိမ်းပါ" (革命滿清) ဟုဖော်ပြထားပြီး Hui အား မန်ချူအစိုးရကို ဖြုတ်ချပြီး တရုတ်ပြည်မှ နှင်ထုတ်ရန် ဟန်အား ကူညီပေးရန် တောင်းဆိုခဲ့သည်။ [15] [16] ဒူ၏တပ်ဖွဲ့များသည် ဟန်-တရုတ်၊ လီ၊ ဘိုင် နှင့် ဟာနီ အပါအဝင် မွတ်စလင်မဟုတ်သော တပ်ဖွဲ့အများအပြားကို ဦးဆောင်ခဲ့သည်။ [17] Du Wenxiu သည်လည်း မွတ်ဆလင် Hui နှင့် Han အကြား စည်းလုံးရန် တောင်းဆိုခဲ့သည်။ "ကျွန်ုပ်တို့၏စစ်တပ်တွင် မန်ချူတို့ကို မောင်းထုတ်ရန်၊ တရုတ်တို့နှင့် ပေါင်းစည်းရန်၊ သစ္စာဖောက်များကို မောင်းထုတ်ရန် တာဝန်သုံးရပ်ရှိသည်" ဟု ၎င်းက ပြောဆိုခဲ့သည်။ [18] Du Wenxiu သည် ဟန်ကို အပြစ်မတင်ဘဲ မန်ချူအစိုးရအပေါ် တင်းမာမှုများကို အပြစ်တင်ခဲ့ပြီး ၎င်းတို့သည် တရုတ်နိုင်ငံနှင့် နိုင်ငံခြားဖြစ်ကာ တရုတ်နှင့် အခြားလူနည်းစုများကို ကင်းကွာစေသည်ဟု ပြောဆိုခဲ့သည်။ [19] Du Wenxiu သည်လည်း တရုတ်အုပ်ချုပ်မှုအောက် တစ်ဖန်ပြန်လည်ရောက်ရှိစေရန်အတွက် မန်ချူးအား တရုတ်နိုင်ငံအားလုံးမှ အပြီးအပြတ်မောင်းထုတ်ရန် တောင်းဆိုခဲ့သည်။ [20] မန်ချူ အုပ်ချုပ်မှုကို ဆန့်ကျင်သည့် စုစုပေါင်းစစ်ပွဲ ဆင်နွှဲခဲ့သည်။ Du Wenxiu သည် အခြားသူပုန်မွတ်စလင်တပ်မှူး Ma Rulong နှင့်မတူဘဲ လက်နက်ချရန် ငြင်းဆိုခဲ့သည် ။ [21] ၎င်းသည် သူပုန်များကြားတွင် ကျင့်သုံးသော အစ္စလာမ်ဂိုဏ်းများနှင့် ပတ်သက်မှု ရှိနိုင်သည်။ Ma Rulong လက်အောက်ရှိ Gedimu Hanafi ဆွန်နီမွတ်ဆလင်များသည် Qing သို့ အလွယ်တကူ ကူးပြောင်းသွားကြ ပြီး Jahriyya ၊ ဆူဖီ မွတ်ဆလင်တွေ လက်နက်မချဘူး။ Ma Shenglin ကဲ့သို့သော Panthay Rebellion ရှိ Jahriyya သူပုန်အချို့သည် Dungan ပုန်ကန်မှု Jahriyya ခေါင်းဆောင် Ma Hualong နှင့် ဆက်စပ်ပြီး ၎င်းတို့နှင့် အဆက်အသွယ်ရှိခဲ့သည်။
ဒါလီမြို့ ) ကျဆုံးပြီးနောက် “ယူနန်အစ္စလာမ့်နိုင်ငံ” ဟု ကြေငြာခဲ့သည် ။ Panthays ၏ခေါင်းဆောင် Du Wenxiu သည် Sultan Suleiman ၏အုပ်ချုပ်မှုဘွဲ့ကိုခံယူပြီး Tali-fu ၏မြို့တော်ဖြစ်သည်။ ဤနည်းဖြင့် အရှေ့အလယ်ပိုင်းဒေသကို ပုံဖော်ထားသော စူလတန်နိတ်သည် ယူနန်တွင် ပေါ်လာသည်။ မြန်မာနယ်စပ်မြို့ ဗန်းမော်မြို့မှ အဆင့်အနည်းငယ်ဖြစ်သည့် မိုးမိန် (ကျိုင်းယွေ) ကဲ့သို့သော အရေးပါသော မြို့ကြီးအချို့တွင်လည်း ပန်းသေမြို့ဝန်များကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။ Panthays များသည် 1860 တွင် ၎င်းတို့၏ တန်ခိုးနှင့် ဂုဏ်သိက္ခာ၏ မြင့်မားသော အမှတ်အသားသို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။
၁၈၆၀ မှ ၁၈၆၈ ရှစ်နှစ်သည် စူလတန်နိတ်၏ အထွတ်အထိပ်ဖြစ်သည်။ Panthays များသည် မြို့ပေါင်း လေးဆယ်နှင့် ရွာပေါင်း တစ်ရာကို သိမ်းယူ သို့မဟုတ် ဖျက်ဆီးခဲ့သည်။ [22] ဤကာလတွင် စူလတန်ဆူလေမန်သည် ဘုရားဖူးအဖြစ် မက္ကာသို့ ကြွလာကာ ကျိုင်းတုံလမ်းကြောင်းမှ တဆင့် ရန်ကုန်သို့ သွားရောက်ကာ အင်္ဂလိပ်ကိုလိုနီနယ်ချဲ့တို့၏ တန်ခိုးကို မြင်တွေ့ခွင့်ရခဲ့သော ထိုနေရာမှ ကတ္တားသို့ ရောက်သွားခဲ့သည်။ [၂၃]
၁၈၆၈ ခုနှစ် နောက်ပိုင်းတွင် ပန်းသေအာဏာသည် ကျဆင်းသွားခဲ့သည်။ တရုတ်အင်ပါယာအစိုးရသည် သူ့ကိုယ်သူ ပြန်လည်အားဖြည့်ရန် အောင်မြင်ခဲ့သည်။ 1871 တွင်၊ ယူနန်၏ obdurate Panthays များကို ချေမှုန်းရန် လှုပ်ရှားမှုကို ညွှန်ကြားခဲ့သည်။ အင်ပါယာအစိုးရသည် Panthays တစ်ဝိုက်ရှိ အကာအရံများကို အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိ တင်းကျပ်ထားသည်။ အင်ပါယာအစိုးရသည် ၎င်းအား ပုံမှန်နှင့် ပြတ်ပြတ်သားသား တိုက်ခိုက်ပြီးသည်နှင့် ပန်တေးနိုင်ငံသည် မတည်မငြိမ်ဖြစ်နေသည်ကို သက်သေပြခဲ့သည်။ တစ်မြို့ပြီးတစ်မြို့ နယ်ချဲ့တပ်တွေရဲ့ စနစ်တကျ တိုက်ခိုက်မှုအောက်မှာ ကျသွားတယ်။ တာလီဖူကိုယ်တိုင်က နယ်ချဲ့တရုတ်တို့၏ ဝိုင်းရံထားခဲ့သည်။ Sultan Suleiman သည် သူ့မြို့တော်၏ နံရံတွင် အကျဉ်းချခံထားရသည်ကို တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ယခုအခါ သူသည် ပြင်ပအကူအညီကို အသည်းအသန် ရှာဖွေနေပါသည်။ သူသည် စစ်ရေးအကူအညီအတွက် ဗြိတိသျှကိုလိုနီနယ်ချဲ့များထံ လှည့်သွားခဲ့သည်။ [24] ဗြိတိသျှစစ်တပ် ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုသာ Panthays များကို ကယ်တင်နိုင်မည်ဟု သူ စိတ်ကူးခဲ့သည်။
စူလတန်သည် စစ်ရေးအကူအညီအတွက် ဗြိတိသျှကိုလိုနီနယ်ချဲ့များထံ လှည့်သွားရသည့် အကြောင်းအရင်းများရှိသည်။ အစောပိုင်းနှစ်အနည်းငယ်က မက္ကာသို့ ဘုရားဖူးခရီးတွင် အိန္ဒိယရှိ ဗြိတိသျှတို့၏ အင်အားကို သူမြင်ခဲ့ရပြီး ၎င်းကို သဘောကျခဲ့သည်။ ဗြိတိန်သည် စူလတန်နိတ်ကို ဖော်ရွေစွာဆက်ဆံပြီး အဆက်အသွယ်ရှိသည့် တစ်ခုတည်းသော အနောက်နိုင်ငံဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယရှိ ဗြိတိသျှအာဏာပိုင်များနှင့် ဗြိတိသျှဘားမားတို့သည် Major Sladen ဦးဆောင်သော မစ်ရှင်ကို Momien သို့ မေလမှ ဇူလိုင်လ 1868 ခုနှစ်အထိ စေလွှတ်ခဲ့ပါသည်။ Sladen သည် Momien တွင် ခုနစ်ပတ်ကြာနေခဲ့သည်။ မစ်ရှင်၏ အဓိကရည်ရွယ်ချက်မှာ ဗန်းမော်-ယူနန်ကြား သံတမန်လမ်းကြောင်းကို ပြန်လည်အသက်သွင်းရန်နှင့် ၁၈၅၅ ခုနှစ်ကတည်းက ပန်အေးပုန်ကန်မှုကြောင့် အဓိကရပ်တန့်လုနီးပါးဖြစ်ခဲ့သည့် နယ်စပ်ကုန်သွယ်ရေးကို ပြန်လည်အသက်သွင်းရန်ဖြစ်သည်။
Sladen ၏ ခရီးစဉ်မှ ထွက်ပေါ်လာသော ချစ်ကြည်ရင်းနှီးသော ဆက်ဆံရေးကို အခွင့်ကောင်းယူ၍ Sultan Suleiman သည် ယခုအခါ Panthay Kingdom ရှင်သန်ရေး တိုက်ပွဲတွင် ဗြိတိသျှတို့ထံ လှည့်၍ စစ်ရေးအကူအညီ လိုအပ်နေပါသည်။ ၁၈၇၂ ခုနှစ်တွင် ၎င်း၏ မွေးစားသားတော် မင်းသား ဟတ်ဆန်သည် မြန်မာနိုင်ငံမှ တဆင့် ဗစ်တိုးရီးယား ဘုရင်မကြီးထံ ကိုယ်ရေးကိုယ်တာ စာတစ်စောင်ဖြင့် ဗြိတိန်နိုင်ငံသို့ စစ်အကူအညီ တောင်းခံခဲ့သည်။ Hassan Mission သည် ဗြိတိသျှဘားမားနှင့် အင်္ဂလန်နှစ်နိုင်ငံစလုံးတွင် ယဉ်ကျေးပျူငှာစွာ ဧည့်ဝတ်ပြုမှုဖြင့် ဆောင်ရွက်ပေးခဲ့ပါသည်။ သို့သော်လည်း ဗြိတိသျှကိုလိုနီနယ်ချဲ့များက ပီကင်းအား ယူနန်တွင် စစ်ရေးအရ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ရန် ငြင်းဆိုခဲ့သည်။ [24] မစ်ရှင်သည် ရှုံးနိမ့်ခဲ့သည်။ Hassan နှင့် သူ၏အဖွဲ့သည် နိုင်ငံရပ်ခြားတွင်ရှိစဉ် 1873 ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလတွင် တော်ဝင်တပ်များက တာလီဖူကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။
အင်ပါယာအစိုးရသည် ပြင်သစ်အမြောက်ကျွမ်းကျင်ပညာရှင်များ၏အကူအညီဖြင့် Panthays ကို အလုံးစုံစစ်ပွဲဆင်နွှဲခဲ့သည်။ [24] ၎င်းတို့၏ ခေတ်မီစက်ကိရိယာများ၊ လေ့ကျင့်သင်ကြားထားသော ဝန်ထမ်းများနှင့် ကိန်းဂဏာန်းသာလွန်မှုသည် မဟာမိတ်မရှိသော ပန်သရက်စ်များအတွက် တူညီမှုမရှိပါ။ ထို့ကြောင့် ဆယ်စုနှစ် နှစ်ခုမပြည့်မီတွင် ယူနန်ပြည်နယ်ရှိ Panthays များ၏ အင်အား ကျဆင်းသွားသည်။ သို့သော် တိုက်ပွဲမျိုးစုံတွင် တရုတ်လူမျိုးများ အသက် ၂၀,၀၀၀ ကျော် ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်။ [25] လွတ်မြောက်ခြင်းမရှိဘဲ ၎င်း၏ရန်သူထံမှ သနားညှာတာမှုမရှိဘဲ ဆူလတန်ဆူလေမန်သည် 'တာလီဖူကျဆုံးခြင်းမတိုင်မီ မိမိအသက်ကို သတ်ရန်ကြိုးစားခဲ့သည်။ သို့သော် သူသောက်သောအဆိပ်သည် အပြည့်အဝမအကျိုးသက်ရောက်မီတွင် ရန်သူများ၏ ခေါင်းဖြတ်ခြင်းကို ခံခဲ့ရသည်။ စူလတန်၏ ဦးခေါင်းကို ပျားရည်ဖြင့် ထိန်းသိမ်းထားပြီး ပီကင်းရှိ အင်ပါယာတရားရုံးသို့ လက်ဆောင်အဖြစ် ယူနန်နယ်၏ ပန်တလီယာများကို အောင်ပွဲခံခြင်း၏ အဆုံးအဖြတ် သဘာ၀ကို သက်သေအဖြစ် ပေးပို့ခဲ့သည်။ [26]
တာလီဖူကျဆုံးပြီးနောက် ပြန့်ကျဲနေသော ပန်းသေတပ်များ၏ အကြွင်းအကျန်များသည် ဆက်လက်ခုခံကြသည်။ သို့သော် ၁၈၇၃ ခုနှစ် မေလတွင် နယ်ချဲ့တပ်များ၏ ဝိုင်းရံခံရပြီး Momien သည် ၎င်းတို့၏ ခုခံမှု လုံးဝ ပျက်ပြားသွားခဲ့သည်။ ဘုရင်ခံ တစကွန်ကို ဘုရင့်အစိုးရ အမိန့်ဖြင့် ဖမ်းဆီး ကွပ်မျက်ခဲ့သည်။
Panthay အကြောင်းရင်းကို လိုက်နာသူအများအပြားသည် နယ်ချဲ့မန်ဒရင်းတို့၏ နှိပ်စက်ညှဉ်းပန်းခြင်းကို ခံခဲ့ရသည်။ ထို့ကြောင့် ပန်းသေအများအပြားသည် မြန်မာနယ်စပ်ကိုဖြတ်၍ ၎င်းတို့၏ မိသားစုများနှင့်အတူ ထွက်ပြေးကာ ဝပြည်နယ်သို့ ခိုလှုံလာခဲ့ရာ ၁၈၇၅ ခုနှစ်ခန့်တွင် သီးသန့် ပန်အေးမြို့ကို ပင်လုံ မြို့အဖြစ် ထူထောင် ခဲ့ကြသည်။ [၂၇]
ယူနန်မူဆလင်ပုန်ကန်မှုပြိုကွဲပြီးနောက် ဆယ်နှစ်မှဆယ့်ငါးနှစ်ခန့်ကာလအတွင်း ပြည်နယ်၏ Hui လူနည်းစုကို အောင်နိုင်ခဲ့သော Qing မှ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ခွဲခြားဆက်ဆံခံခဲ့ရပြီး အထူးသဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံနှင့် ဆက်စပ်နေသော အနောက်ဘက်နယ်စပ်ခရိုင်များတွင် ဖြစ်သည်။ ဤနှစ်များအတွင်း ဒုက္ခသည် Hui သည် ကုန်သည်များ၊ လှည်းနေသူများ၊ မိုင်းလုပ်သားများ၊ စားသောက်ဆိုင်များနှင့် (ဥပဒေထက်ကျော်လွန်နေထိုင်ရန် အတင်းအကြပ်ရွေးချယ်ခံရသူများအတွက်) မှောင်ခိုသမားများနှင့် ကြေးစားအလုပ်သမားများအဖြစ် ၎င်းတို့၏ ရိုးရာခေါ်ဆိုမှုများဖြင့် ၎င်းတို့၏ ရိုးရာခေါ်ဆိုမှုများဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံအတွင်း နယ်စပ်ဖြတ်ကျော် အခြေချနေထိုင်လာခဲ့ကြသည်။
ယူနန်မူဆလင်ပုန်ကန်မှုပြိုကွဲပြီး ၁၅ နှစ်ခန့်အကြာတွင် မူလပန်းသေအခြေချနေထိုင်မှုများသည် ရှမ်းနှင့် အခြားတောင်ပေါ်သားများပါ၀င်လာခဲ့သည်။
            ​ ကုန်းဘောင်ခေတ်တွင် ပန်းသေများ
ကုန်းဘောင်ခေတ်နှောင်းပိုင်းမှ စတင်၍ ပန်းသေများသည် အထူးသဖြင့် မင်းတုန်းမင်းလက်ထက် မန္တလေး နန်းတွင်း၌ အခြေချနေထိုင်လာကြသည်။ အရေအတွက်နည်းသော်လည်း အချို့မှာ ကျောက်စိမ်းအကဲဖြတ်သူများအဖြစ် တရားရုံးအတွင်း ဝင်ရောက်လာပုံရသည်။ မင်းတုန်းမင်းလက်ထက်က တရုတ်တွေနေထိုင်ရာနယ်မြေအဖြစ် မင်းတုန်းမင်းသတ်မှတ်ပေးခဲ့တဲ့ တရုတ်တန်း ( ထမင်းအိုး တန်း) မှာ မွတ်စလင်မဟုတ်တဲ့ တရုတ်တွေနဲ့ ယှဉ်တွဲ နေထိုင်ကြတယ်။ မွတ်ဆလင်မဟုတ်သော တရုတ်များသည် မန္တလေးတွင် အခြေချနေထိုင်ရာ ပန်သာထက် အဆအတန်စောပြီး နောက်ပိုင်းတွင် မန္တလေးတွင် တရုတ်အသိုင်းအဝိုင်းများ ရှိလာကာ ကိုယ်ပိုင်ဘဏ်၊ ကုမ္ပဏီများ၊ ဂိုဒေါင်များ၊ လူမှုရေးနှင့် စီးပွားရေးဆိုင်ရာ စည်းမျဥ်းအချို့ရှိနေပြီဖြစ်သည်။ .
ဘုရင်၏အလုပ်တွင် တရုတ်ကျောက်စိမ်းအကဲဖြတ်သူများလည်း ရှိခဲ့သည်။ တရုတ်နှင့် ပန်းသေကျောက်စိမ်းအကဲဖြတ်သူများကြား ပြိုင်ဆိုင်မှုသည် တော်ဝင်မျက်နှာသာပေးမှုကို ဆွဲဆောင်ရာတွင် သဘာဝအားဖြင့် အုပ်စုနှစ်စုကြား ရန်ဖြစ်ရာမှ လူအများအပြား သေဆုံးခဲ့သည်။ [28] မင်းတုန်းမင်းသည် ပန်သာနှင့် တရုတ်တို့ကြား ဘာသာရေးနှင့် လူမှုရေးကွဲပြားမှုများကို လေးလေးနက်နက် မစဉ်းစားခဲ့ပေ။ သူသည် နှစ်ယောက်ကို အနည်းနှင့်အများ တူအောင် ဆက်ဆံခဲ့သည်။ သို့သော် တရုတ်ဒေါင်းများ ရန်ဖြစ်ပြီးနောက်တွင် ဘုရင်သည် အုပ်စုနှစ်စုခွဲရန် ဉာဏ်ပညာကို စတင်တွေ့မြင်လာခဲ့သည်။
            ​ မင်းတုန်းမင်းနဲ့ ပန်းသေ
 
 
ပန်းသေဗလီ (清真寺; Qīngzhēn Sì)
ထိုအချိန်တွင် မင်းတုန်းမင်းသည် ပန်သကျွန်းစုများကို သီးခြားအသိုက်အဝန်းအဖြစ် အခြေချနေထိုင်ရန် ဘုရင်မင်းမြတ်နှင့် တရုတ်လူမျိုးတို့ကြား ရန်ဖြစ်မှုများ ထပ်မံမဖြစ်ပွားစေရန် တားဆီးပေးခဲ့သည်။ Panthays များသည် တော်ဝင်မြို့တော်၏ ကန့်သတ်နယ်မြေအတွင်း မိမိတို့နေထိုင်ရာနေရာကို ရွေးချယ်ရန် ရှားရှားပါးပါး မျက်နှာသာပေးထားပြီး ယနေ့ခေတ် Panthay Compound (Chinese Muslim Quarter) တည်ရှိရာနေရာကို ရွေးချယ်ခဲ့ကြသည်။ မြောက်ဘက်တွင် ၃၅ လမ်း၊ တောင်ဘက်တွင် ၃၆ လမ်း၊ အရှေ့ဘက်တွင် ၇၉ လမ်းနှင့် အနောက်ဘက်တွင် လမ်း ၈၀ ဖြင့် ကာရံထားသည်။ သိမ်နီလမ်းကြောင်းမှတစ်ဆင့် မြို့တော်သို့ ပုံမှန်လာရောက်သည့် ယူနန်မှ မျောက်လှည်းများအတွက် စခန်းချရာနေရာဖြစ်သောကြောင့် ဤနေရာအား ရွေးချယ်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။
ကျယ်ပြောလှသော မင်းတုန်းမင်းသည် ပန်သာမြို့၌ ကိုယ်ပိုင်ဝတ်ပြုရာနေရာရှိစေရန် ခွင့်ပြုထားသည့်နေရာတွင် ဗလီတစ်ခု ဆောက်လုပ်ရန်လည်း ခွင့်ပြုခဲ့သည်။ ထိုကဲ့သို့ ကြီးမားသော ပမာဏကို ဆောင်ရွက်ရန်အတွက် ရန်ပုံငွေမရှိသဖြင့် မန္တလေးမှ Panthays များက ယူနန်စူလတန်ထံ တင်ပြခဲ့သည်။ Sultan Sulaiman သည် မန္တလေးတွင် စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတစ်ခု စတင်နေပြီ ဖြစ်သည် ။
သူ့ကုမ္ပဏီသည် ၃၆ လမ်းနှင့် ၃၇ လမ်းကြား၊ လမ်း ၈၀ ၏ အနောက်ဘက်ခြမ်းရှိ တာရီဒန်တွင် တည်ရှိသော တစ်ထပ်အုတ်တိုက်တွင် တည်ရှိသည်။ [29] ဟော့ သည် အဖိုးတန်ကျောက်မျက်ရတနာ၊ ကျောက်စိမ်း၊ ချည်၊ ပိုးထည်နှင့် အခြား တရုတ် နှင့် မြန်မာနွယ်ဖွားများဖြစ်သော အဖိုးတန်ကျောက်မျက်ရတနာများကို သယ်ဆောင်လာခဲ့သည်။
            ​ လူတစု
ဝပြည်နယ် § သမိုင်း ကိုလည်း ကြည့်ပါ။
စူလတန်နိတ် ကွယ်လွန်ခြင်းသည် ယူနန်ရှိ ၎င်းတို့၏ ကိုယ်ပိုင်အစ္စလာမ္မစ်နိုင်ငံအတွက် ပန်သာတို့အားလုံး၏ မျှော်လင့်ချက်များကို ဖြိုခွဲခဲ့သည်။ နိုးနိုးကြားကြား ဖြစ်ပေါ်လာသော သွေးရေချိုးခြင်းသည် ပန်သာများစွာအတွက် ဆုံးဖြတ်ချက်ချနိုင်သည်- တတ်နိုင်သူများ အတွက် တိုင်းပြည်မှ ထွက်ပြေးရန်နှင့် ပြင်ပရောက်နေသူများအတွက် ယူနန်သို့ မပြန်ရန် ဆုံးဖြတ်ချက်ချခဲ့သည်။ ဗိုလ်မှူးကြီး မတူးတူး ကိုယ်တိုင်လည်း အလားတူ အခြေအနေမျိုးတွင် ရှိနေသည်။ စူလတန်နိတ်ကျသောအခါ မတူးတူးသည် မန္တလေးတွင် သောင်တင်နေလေသည်။ သူ့ရာထူးနှင့် အရပ်အမောင်း အဆင့်အတန်းရှိသော အမျိုးသားတစ်ဦးအတွက် တာလီဖူသို့ ပြန်သွားခြင်းသည် မန်ချူအာဏာပိုင်များ၏ ကွပ်မျက်ခြင်းဟု ဆိုလိုခြင်းဖြစ်သည်။ မတူးတူးသည် မန္တလေးတွင် အခြေချနေထိုင်ရန်မှတပါး အခြားရွေးချယ်စရာမရှိပေ။ ၁၈၆၈ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလတွင် ခွန်နစ်ရွာစာမင်းသမီးထံမှ တစ်ကျပ်တန် ဒင်္ဂါး ၈၀ ဖြင့် ၎င်းပေါ်တွင် အိမ်တစ်လုံးနှင့် မြေကွက်တစ်ကွက်ဝယ်ခဲ့သည်။ [30] ၁၈၇၃ ခုနှစ် ဇွန်လ ၇ ရက်နေ့တွင် မဟာတူးတူးသည် အမရပူရမြို့အနီးရှိ စစ်ဂျိုင်းဝရွာမှ မဏိပူရ မင်းသမီး၏ သမီးဖြစ် သော ရွှေဂွေနှင့် ထိမ်းမြားလက်ထပ်ခဲ့သည်။ [၃၁] မတူးတူးသည် သူ့ဘဝ၏ နောက်ဆုံးနှစ်များကို ပန်ေးခြံတွင် ဗမာဇနီးနှင့် အတူ နေထိုင်ခဲ့သည်။
ယူနန်ပြည်နယ်မှ အစုလိုက်အပြုံလိုက် အစုလိုက်အပြုံလိုက် အစုလိုက်အပြုံလိုက် အစုလိုက်အပြုံလိုက် အစုလိုက်အပြုံလိုက် အစုလိုက်အပြုံလိုက် အစုလိုက်အပြုံလိုက် ထွက်ခွာလာပြီးနောက် မန္တလေးတွင် နေထိုင်သည့် ပန်းသေများ အရေအတွက် တဖြည်းဖြည်း တိုးလာခဲ့သည်။ အသစ်ရောက်ရှိလာသူများသည် အများအားဖြင့် မိသားစုများသည် ဗန်းမော်လမ်း သို့မဟုတ် ဝပြည် နယ်မှတဆင့် လာကြသည်။ မင်းတုန်းမင်းလက်ထက်က ပန်သာကုန်းမြေကို မင်းတုန်းမင်းလက်ထက်က ပေးခဲ့တဲ့ သင်္ချိုင်းဟောင်းတွေအပြင် အိမ်တချို့လည်း ရှိခဲ့ပါတယ်။ [၃၂] ဤနေရာသည် စွန့်ပစ်ထားသော သင်္ချိုင်းကုန်းဖြစ်ကြောင်း ထင်ရှားသည်။ ဗလီဆောက်ပြီးပြီးချင်း နှစ်တွေမှာတော့ ပန်းသေအိမ်ရာမှာ အိမ်ခြေ အရေအတွက်က နှစ်ဆယ်အောက်ပဲ ရှိတယ်။ မန္တလေးမြို့၏ အခြားဒေသများတွင် နေထိုင်သည့် ပန်းသေအိမ်ထောင်စု ဆယ်စုမှ နှစ်ဆယ်ကြားလည်း ရှိသည်။ သို့သော် အသစ်ရောက်ရှိလာသော အရေအတွက် အနည်းငယ်ကို ၎င်းတို့၏ နံပါတ်တွင် ထည့်သွင်းထားသည်။
၁၈၆၈ ခုနှစ်တွင် ပန်းသေဗလီကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး မန္တလေးတွင် တရုတ်မွတ်စလင်များ ထင်ရှားသော အသိုက်အဝန်းအဖြစ် ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။ ဤပထမမျိုးဆက် Panthays အရေအတွက်မှာ နည်းပါးနေသေးသော်လည်း ဆက်လက်တည်ရှိနေသည့် ဗလီသည် သမိုင်းဝင် အထင်ကရနေရာတစ်ခုအဖြစ် တည်ရှိနေပါသည်။ မန္တလေး ရတနာပုံနေပြည်တော်တွင် ပထမဆုံး ပဏ္ဍေးဂျမအတ် (အသင်းတော်) ၏အစကို ဆိုလိုသည်။
            ​ 20 ရာစုအစောပိုင်း
ပန်လုံမြို့နယ် ကိုလည်းကြည့်ပါ။
လာမည့်နှစ်ပေါင်း သုံးဆယ်ကျော်တွင် ပင်လုံညီလာခံသည် ဆက်လက် ထွန်းကားလာသော်လည်း ၁၉၂၀ ခုနှစ်များအစောပိုင်းတွင် ၎င်းတို့နှင့် အိမ်နီးချင်း ပန်ကွမ်တို့ကြား ရန်စမှုများ စတင်ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။ ၁၉၂၆ ခုနှစ်တွင် ပင်လုံသည် ၎င်း၏ လက်အောက်ခံ နန်းတော်မှ ပန်ကန်သို့ ပစ်ချပြီး ဒေသ၏ ကုန်သွယ်မှု လမ်းကြောင်းအပေါ် လွှမ်းမိုး အားကောင်းလာကာ ၁၉၂၆ ခုနှစ်တွင် “ဝ” စစ်ပွဲ ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ တရားဝင်ကုန်သွယ်ခြင်းအပြင် ယခုအချိန်တွင် ပင်လုံ၏ ပင်လုံအဖွဲ့ကို 'ဘိန်းလုပ်ငန်း၏ မင်းမျိုးမင်းများ' အဖြစ် လုံလုံခြုံခြုံ ထူထောင်ခဲ့ပြီး ယခုအခါ ရွှေတြိဂံဒေသ ဟု အများအားဖြင့် သတ်မှတ်ကြ ပြီး၊ ဤသေးငယ်သော အမြတ်အစွန်းများသော ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားသည့် လုပ်ငန်းကို ပြည်တွင်း၌ ထားရစ်ခဲ့သည်။ ရှမ်းနှင့် ဟန်တရုတ်ကုန်သည်များသည် ကြီးမားပြီး လက်နက်ကိုင်ဆောင်ထားသည့် တာဝေးယာဉ်တန်းအစား Siam၊ လာအို၊ တုံကင်းနှင့် ယူနန်တို့အထိ ခရီးဝေးယာဉ်တန်းများဖြင့် ပြေးဆွဲသည်။ ဟာဗေးသည် ၁၉၃၁ ခုနှစ်တွင် ပင်လုံသို့သွားရောက်လည်ပတ်သောအခါ ပန်းသေအရေအတွက်မှာ ၅,၀၀၀ (ပြည်တွင်းတပ်သားစုဆောင်းခြင်းအပါအဝင်) အထိ တိုးလာကြောင်း တွေ့ရှိခဲ့ရာ ၎င်းတို့အား စင်္ကာပူတရုတ်များက ငွေကြေးထောက်ပံ့ကာ နွားထီး ၁,၅၀၀ ပါ ရိုင်ဖယ်သေနတ် ၁၃၀ ကိုင်ဆောင်ထားပြီး အလေးချိန်တရာရှိသော ဘိန်းများကို ပြင်သစ်၊ ယိုးဒယားသို့ တင်ပို့ခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှပိုင်နက်နယ်မြေတွင် ရိုင်ဖယ်သမားနှစ်ဦးက သယ်ယူလာပေးသည်။
ဤအတောအတွင်း ပင်လုံ၏ အရေးပါပုံနှင့် ခရီးဝေးမှ ရရှိမည့် အမြတ်ငွေများ ရှိသော်ငြားလည်း အခြားသော ပန်းသေများသည် မြန်မာနိုင်ငံသို့ ရွှေ့ပြောင်းလာကြသည်။ အစပိုင်းတွင် မိုးကုတ်၏ ပတ္တမြားတွင်းများကို တူးဖော်ရန် စိတ်အားထက်သန်သော မိုင်းလုပ်သားများ အနေဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံသို့ ပြောင်းရွှေ့လာခဲ့ကြသည်။ ရှမ်းပြည်နယ်မြောက်ပိုင်း နမ္မတူရှိ Baldwin ငွေတွင်းတွင်း၊ ကချင်ပြည်နယ် မိုးကောင်းကျောက်စိမ်းတွင်းများ။ ပန်းသေစားသောက်ဆိုင်များနှင့် တည်းခိုခန်းစောင့်များ၊ ကုန်သည်များနှင့် ကုန်သည် အများအပြားသည် မြန်မာနိုင်ငံ တောင်ပေါ်ဒေသများဖြစ်သည့် လားရှိုး၊ ကျိုင်းတုံ၊ ဗန်းမော်နှင့် တောင်ကြီးတို့တွင် အခြေချနေထိုင်ကြပြီး အဆိုပါ မိုင်းတွင်းလုပ်သားများ၊ ဖြတ်သန်းသွားလာသူများနှင့် ဒေသခံပြည်သူများ၏ လိုအပ်ချက်များကို ဆောင်ရွက်ပေးရန်အတွက် အခြားအခြေချနေထိုင်သူများတွင် အဓိကအားဖြင့် မှီခိုနေရသည်။ သံလွင်မြစ် တလျှောက်တွင် ဌာနေတိုင်းရင်းသား ရှမ်းနှင့် ကရင်လူမျိုးများနှင့် ကူးသန်းရောင်းဝယ်ဖောက်ကား ကြသည်။ နောက်ဆုံးတွင် အခြားပန်းသေဒြပ်စင်များသည် အထူးသ ဖြင့် မန္တလေးနှင့် ရန်ကုန်တို့အထိ ပြောင်းရွှေ့နေထိုင်ကြပြီး ကုန်သည်များနှင့် နိုင်ငံ့ဝန်ထမ်းများ၊ ပင်လုံနှင့် အခြားလူလတ်တန်းစားများအဖြစ် ထွန်းကားသော ပင်လုံနှင့် အခြား “ကုန်းမြေ၊ မြန်မာနိုင်ငံ အထက်ပိုင်းရှိ တရုတ်လူမျိုးများ အခြေချနေထိုင်ကြပြီး မြေနိမ့်ပိုင်း ဆိပ်ကမ်းမြို့များမှ “ပြည်ပ တရုတ်လူမျိုးများ” အသိုင်းအဝိုင်း၊ Bassein နှင့် Moulmein တို့သည် Panthay အခြေချနေထိုင်ရာနေရာအချို့ကို ဆွဲဆောင်နိုင်ခဲ့ပြီး ယင်းဆိပ်ကမ်းသည် ၎င်း၏ကိုယ်ပိုင်လက်ယာတွင် ယူနန်မှကုန်းလမ်းကုန်သွယ်မှု၏ ဂိတ်တစ်ခုဖြစ်သည့် ကျိုင်းတုံ ၊ ချင်းမိုင် နှင့် မယ်စိုင်ယန် တို့ကို ဖြတ်၍ ထိုင်းမြောက်ပိုင်းကုန်သွယ်ရေးလမ်းကြောင်းမှတဆင့် ဖြစ်သည်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဗြိတိသျှတို့ အုပ်စိုး သောကာလ အပိုင်းအခြားအတွင်းတွင် အဆိုပါ ပန်းသေအခြေချနေထိုင်သူများသည် နိုင်ငံတကာ ကျောက်မျက် ဈေးများမှ ဈေးဝယ် ခြင်းအထိ အထူးပြု ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားသည့် အဆင့်တိုင်းတွင် အထူးပြု ထွန်းကားလာ ကာ တည်းခိုခန်း ထိန်းသိမ်းခြင်း၊ နွားမွေးမြူခြင်း၊ စျေးရောင်းခြင်း သို့မဟုတ် စျေးဝယ်ခြင်း စသည့် ယူနန်တောင်တန်းများ (သို့) သို့တည်းမဟုတ် မွတ်ဆလင် ဘာသာဝင်မဟုတ်သူ) သည် မြစ်ကြီးနား မြောက်ဘက်ရှိ မလိခါနှင့် မိုင်းခါကြားရှိ "တြိဂံဒေသ" ၏ အုပ်ချုပ်မှုမဲ့ နှင့် လက်လှမ်းမမီသော တောင်ကုန်းများသို့ပင် ထိုးဖောက်ဝင်ရောက်ခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် အဓိကအားဖြင့် မြန်မာမြေနိမ့်ပိုင်းမြို့ပြများဘက်တွင် ပန်သာလူမျိုးများသည် ယူနန်ပြည်နယ်နှင့် သယ်ယူရောင်းဝယ်ရေးတွင် ဆက်လက်ပါဝင်လာကာ ပိုးထည်၊ လက်ဖက်ခြောက်၊ သတ္တုနှင့် စားသောက်ကုန်များ (ဥ၊ သစ်သီး၊ အခွံမာသီးများနှင့် ကျော်ကြားသော ယူနန်ဝက်ပေါင်ခြောက်များ (စားသုံးရန်သံသယမရှိ) ၎င်းတို့၏ ဟန်လူမျိုးများ၏)) တရုတ်ပြည်မှ မြန်မာနိုင်ငံသို့ ဥရောပထုတ်ကုန်ပစ္စည်းများ၊ ဗြောင်အထည်များ၊ အထူးပြုစားသောက်ကုန်များ (စားနိုင်သောငှက်သိုက်များ၊ ပင်လယ်မျှော့များ) နှင့် ချည်စိမ်းအားလုံးထက် ယူနန်သို့ ပြန်လည်သယ်ဆောင်လာသည်။
၁၉၃၁ တွင် Harvey သည် ပင်လုံ (ပန်းသေအများစုနေထိုင်သော) လူဦးရေ ၅,၀၀၀ ရှိသည်ဟု ခန့်မှန်းခဲ့သည်။ တရားဝင် ခန့်မှန်းချက်များအရ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ၁၉၁၁ ခုနှစ်တွင် ၂,၂၀၂ ဦး (အမျိုးသား ၁၄၂၇ ဦးနှင့် အမျိုးသမီး ၇၇၅ ဦး) ရှိခဲ့သော်လည်း အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ၁၉၂၁ သန်းခေါင်စာရင်းအရ ယင်းသည် ၁၅၁၇ ဦး (အမျိုးသား ၁၀၇၆ ဦး၊ အမျိုးသမီး ၄၄၁ ဦး) နှင့် ၁၉၃၁ တွင် အမျိုးသား (၆၈၁၀) ဦး၊ အမျိုးသမီး ၄၂၁ ဦး)။
            ​ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်နှင့် လွတ်လပ်ရေး
ဒုတိယကမ္ဘာစစ် နှင့် ဂျပန်ကျူးကျော်မှုတို့ ကြောင့် ၁၉၄၁ ခုနှစ် သန်းခေါင်စာရင်းကို ဘယ်သောအခါမှ မယူခဲ့ပါ ။ ဂျပန်တို့ကျူးကျော်မှုကြောင့် ပင်လုံရှိ ပင်လောင်းအခြေချနေထိုင်ရာ ပင်လုံမြို့ ပျက်သွားကာ ပန်သေအများအပြားသည် ယူနန်သို့ ထွက်ပြေးကြကာ ဂျပန်တို့၏ နှိပ်စက်ညှဉ်းပန်းမှုမှ လွတ်မြောက်ရန် ယိုးဒယားနှင့် လာအိုသို့ ဖြတ်ကျော်ကာ ရဲကင်းမဲ့ တောတွင်းနယ်နိမိတ်ကို ဖြတ်ကျော်ခဲ့ကြသည်။ မြန်မာ-ယူနန်နယ်နိမိတ် ကုန်သွယ်မှုတွင် ပန်းသေမြို့၏ အစဉ်အလာကြီးစိုးမှုကို လားရှိုး နှင့် ကူမင်း ကြား ၁၉၃၇-၃၈ တွင် မြန်မာလမ်း ဖောက်လုပ်မှုနှင့် သိမ်းယူပြီးနောက် ထောင်နှင့်ချီသော ယူနန်ဒုက္ခသည်များနှင့် ကူမင်တန် တပ်များ ဆုတ်ခွာသွားခြင်းဖြင့် ပြန်လည်ထူထောင်ခဲ့သည်။ 1949 ခုနှစ်တွင် တရုတ်ကွန်မြူနစ် များ အာဏာရ လာခဲ့သည်။ အဆိုပါ ဖြစ်ထွန်းမှုများကြောင့် ဗမာအများစုနေထိုင်ရာ ဟန်နှင့် ဟွေ၊ “ကုန်းပေါ်တရုတ်များ” မဟုတ်ဘဲ မြန်မာရှမ်းပြည်နယ်များသို့ လွှမ်းမိုးလာခဲ့သည့် ပန်သေအများအပြားသည် ထိုင်းမြောက်ပိုင်းသို့ ပြောင်းရွှေ့ရန် ရွေးချယ်ခဲ့ကြပုံရသည်။ သူတို့ရဲ့ အသိုက်အဝန်းတွေ ဆက်ပြီး ထွန်းကားလာခဲ့တယ်။
ပင်လုံ မြို့သည် ဗြိတိသျှတို့ မြန်မာနိုင်ငံကို ဂျပန်ကျူးကျော်ဝင်ရောက်မှုတွင် ဂျပန် ကျူးကျော်သူများ လုံးလုံးလျားလျား ဖျက်ဆီးခံခဲ့ရသည် ။ [33] Hui Ma Guanggui သည် 1942 ခုနှစ်တွင် ဂျပန် တို့၏ ကျူးကျော်မှုကို တိုက်ဖျက်ရန် Su မှ ဖန်တီးထားသော Hui Panglong ကိုယ်ရံကိုယ်ရံတော် ခေါင်းဆောင် ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဂျပန်တို့သည် ပင်လုံကို မီးရှို့ ဖျက်ဆီး၊ Hui အိမ်ထောင်စု ၂၀၀ ကျော်ကို ဒုက္ခသည်အဖြစ် နှင်ထုတ်ခဲ့သည်။ ယူနန်နှင့် ကိုးကန့်တို့က ဟွေဒုက္ခသည်များကို ပင်လုံမှ ဂျပန်များက နှင်ထုတ်ခဲ့သည်။ မဂွမ်ဂွိုင်း၏ တူများထဲမှ တစ်ဦးမှာ မဂွမ်ဟွာ၏ သားဖြစ်သူ မယေးဖြစ်ပြီး ပန်လန်၏ သမိုင်းကြောင်းကို ဂျပန်တို့၏ တိုက်ခိုက်မှုတွင် ထည့်သွင်းပြောပြခဲ့သည်။ [34] ပင်လုံရှိ ဟွေကို ဂျပန်တို့ တိုက်ခိုက်သည့် မှတ်တမ်းကို ၁၉၉၈ ခုနှစ်တွင် "ပင်လုံစာအုပ်ငယ်" ဟုခေါ်သော ပင်လုံမှ ဟွေက ရေးသားထုတ်ဝေခဲ့သည်။ [34] မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဂျပန်တို့၏ တိုက်ခိုက်မှုကြောင့် ဟွေမူးမိသားစုသည် ပင်လုံတွင် ခိုလှုံခဲ့ရသော်လည်း ဂျပန်တို့က ပင်လုံကို တိုက်ခိုက်သောအခါ ယူနန်ပြည်နယ်မှ ယူနန်သို့ တဖန်နှင်ထုတ်ခံခဲ့ရသည်။ [၃၄]
မြန်မာနိုင်ငံအတွင်း ကျန်ရှိနေသော ပန်းသေလူဦးရေကို 1931 ခုနှစ်ကတည်းက ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် သန်းခေါင်စာရင်း မကောက်ယူသေးဘဲ နိုင်ငံခြားသားများ ခရီးသွားလာမှု ကန့်သတ်ချက်များကြောင့် ဗဟိုအစိုးရ ထိန်းချုပ်မှု အားနည်းခြင်းနှင့်အတူ ပန်းသေများနေထိုင်သည့် ရှမ်းနှင့် ကချင်တောင်တန်းများ၏ အစွန်အဖျားဒေသများတွင်လည်း ကြိုးပမ်းဆောင်ရွက်လျက်ရှိသည်။ မြန်မာပြည်၏ လက်ရှိ (၁၉၈၆) ပန်းသေလူဦးရေကို တွက်ချက်ရန် မဖြစ်နိုင်သလောက် (မြန်မာပြည်တွင်းတွင် နေထိုင်သူ ၁၀၀,၀၀၀ ခန့်ကို ကြီးကြီးကျယ်ကျယ် ခန့်မှန်းထားသော်လည်း ၁၉၆၀ ခုနှစ် မြန်မာ့နေ့စဉ် ဟံသာဝတီ ဂျာနယ်တွင် ဖော်ပြခဲ့သည်)။ ပြည်ပခရီးသွားလာရန် ဖွင့်လှစ်ထားသော နေရာအများအပြားတွင် (ရန်ကုန်၊ မန္တလေး၊ တောင်ကြီး) အပြင် ကျိုင်းတုံ၊ ဗန်းမော်၊ မိုးကုတ်၊ လားရှိုးနှင့် လားရှိုးအနီးရှိ ထန်ယန်းတို့တွင် အလွယ်တကူ ခွဲခြားသိနိုင်သော ပန်းသေအသိုက်အဝန်းများ ဆက်လက်တည်ရှိနေပါသည်။ အရေအတွက် အလုံအလောက်နဲ့ အခြေချနေထိုင်တဲ့ နေရာတိုင်းမှာ ပန်းသေတွေဟာ သူတို့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင် ဗလီတွေနဲ့ မဒရာဆာတွေ (ဥပမာ မန္တလေး လမ်းတိုမှာ ပန်းသေဗလီ၊ ရန်ကုန်၊ မန္တလေးနဲ့ မြစ်ကြီးနား ) မှာ ထူထောင်ကြတယ်။ ဤဗလီဝတ်ကျောင်းတော်အချို့သည် အိန္ဒိယမှ မူဆလင်များ၏ အရသာနှင့် စတိုင်များ၏ လွှမ်းမိုးမှုခံရသော ပုံစံဖြစ်ပြီး အချို့သော (အထူးသဖြင့် မန္တလေး) တွင် တရုတ်ဗိသုကာလက်ရာများပါရှိသည်။ တရုတ်ပြည်ရှိ Hui ကဲ့သို့ပင် ဗမာပန်းသေများသည် ဟာန ဖီ သီးသန့် ဖြစ်သည်။ အနည်းစုသည် အာရဗီ ၏ အခြေခံစကားစုများထက် ပို၍ စကားအသုံးအနှုန်းများ ကြပြီး ပန်သာအီမာမ်သည် အသိုင်းအဝိုင်းတစ်ခု၏ ဝိညာဉ်ရေးဆိုင်ရာ ကောင်းကျိုးကို ဂရုစိုက်ရန် မရရှိနိုင်သောအခါတွင် တောင်အာရှနှင့် Zerbadi မူဆလင်တို့က စေ့စပ်ပေးကြသည်။ Zerbadi မူဆလင် များသည် နိုင်ငံခြား မွတ်စလင် ( တောင်အာရှ နှင့် အရှေ့အလယ်ပိုင်း ) အမျိုးသားများနှင့် မြန်မာအမျိုးသမီးများကြား ထိမ်းမြားလက်ထပ်သည့် မျိုးနွယ်စုဖြစ်သည်။ [၃၅]
        ​ မြန်မာပြည်မှာ ပစ္စုပ္ပန် Panthays
ပန်းသေများသည် ရန်ကုန်၊ တောင်ကြီး၊ လားရှိုး၊ တန့်ယန်း၊ ကျိုင်းတုံ၊ ပြင်ဦးလွင်၊ မြစ်ကြီးနား၊ မိုးကုတ်နှင့် မူဆယ်တို့တွင် ဗလီများဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံ နေရာအနှံ့အပြားတွင် ပျံ့နှံ့လျက်ရှိသည်။ [၃၆]
        ​ ပန်းသေယာဉ်တန်းများ
ကိုလိုနီခေတ်မတိုင်မီတွင် Panthays များသည် တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်းနှင့် အရှေ့တောင်အာရှ မြောက်ပိုင်း၏ အလွန်ကောင်းမွန်သော ခရီးဝေးခရီးသည်များအဖြစ် ပေါ်ထွက်လာခဲ့သည်။ သူတို့သည် ယူနန်နယ်၏ ကုန်သွယ် ရေးတစ်ခုလုံးကို လွှမ်းမိုးထားနိုင်ခဲ့သည်။ ပြင်သစ်နှင့် ဗြိတိသျှနယ်ချဲ့တို့၏ ပထမဆုံးသော အေးဂျင့်များနှင့် စွန့်စားစွန့်စားသော ရှေ့ဆောင်များသည် ယူနန်နယ်အစွန်အဖျားသို့ ရောက်ရှိလာသောအခါတွင် တရုတ်မွတ်ဆလင် မုဒိမ်းကျင့်သူများ လွှမ်းမိုးထားသော ဒေသ၏ ကာဗာကွန်ရက်ကို တွေ့ရှိခဲ့ကြသည်။
ယူနန်လူဝိုင်းကွန်ရက်တွင် တရုတ်မွတ်စလင်များ လွှမ်းမိုးချုပ်ကိုင်မှုသည် 20 ရာစုအထိ ဆက်လက်ကောင်းမွန်နေပုံရသည်။ 19 ရာစုအလယ်ပိုင်းတွင် ယူနန်ကုန်သည်များ၏ လှည်းတန်းများသည် တိဗက်အရှေ့ဘက်နယ်စပ်မှ အာသံ၊ မြန်မာ၊ ထိုင်း ၊ လာအို နှင့် တုံကင် (ယခု ဗီယက်နမ်၏တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း) ကိုဖြတ်ကာ တရုတ်တောင်ပိုင်းပြည်နယ်များဖြစ်သည့် Sichuan ၊ Guizhou နှင့် ကွမ်ရှီး ။
ယူနန်ပြည်နယ်မှ ပန်သေမြို့မှ သယ်ဆောင်လာသော ကုန်ပစ္စည်းများတွင် ပိုးထည်၊ လက်ဖက်ခြောက်၊ သတ္တုအသုံးအဆောင်များ၊ သံကြမ်း၊ သံထည်အချောထည်၊ အဝတ်အထည်၊ သစ်ကြားသီး၊ ဘိန်း၊ ဖယောင်း၊ ရှောက်သီးနှင့် အစားအစာများ၊ အသားခြောက် အမျိုးအစားများစွာ ပါဝင်သည်။ ယူနန်ပြည်နယ်သို့ ပြန်လည်သိမ်းယူသည့် မြန်မာပစ္စည်းများမှာ ချည်စိမ်း၊ ပိုးထည်၊ ပယင်း၊ ကျောက်စိမ်းနှင့် အခြား အဖိုးတန် ကျောက်မျက်ရတနာများ၊ ကတ္တီပါ၊ ကွမ်းသီး၊ ဆေးရွက်ကြီး၊ ရွှေရွက်နု၊ ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရေး၊ ပပ်၊ ဆိုးဆေး၊ ချိပ်၊ ဆင်စွယ်၊ မျှော့များ၊ စားသုံးနိုင်သော ငှက်သိုက်များ ကဲ့သို့သော အထူးပြု စားသောက်ကုန်များ။ [37] တော်ဝင်လက်ဝါးကြီးအုပ်မှုအဖြစ် သိမ်းဆည်းထားသည့် ချည်စိမ်းသည် တရုတ်နိုင်ငံတွင် အလွန်ဝယ်လိုအားရှိနေသည်။ ဤကုန်စည်ရောင်းဝယ်မှုတွင် မြန်မာနှင့် ယူနန်ကြားတွင် ကျယ်ပြောလှသော ကုန်သွယ်မှုများ ရှိခဲ့သည်။ တရုတ်ကုန်သည်များထံ ရောင်းစားရာ ဧရာဝတီမြစ်ဝမှ ဗန်းမော်အထိ သယ်ယူလာပြီး တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ကုန်းလမ်းနှင့် ရေဖြင့် တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ယူနန်သို့ ပို့ဆောင်ကာ ထိုမှ တရုတ်ပြည် အခြားပြည်နယ်များသို့ ပို့ဆောင်ခဲ့သည်။ ကာရန်ယာဉ်အများစုတွင် မောင်းငါးဆယ်မှ တစ်ရာကြား ပါ၀င်ပြီး ယာဉ်မောင်းဆယ်ဦးမှ ဆယ့်ငါးဦးအထိ ခန့်အပ်ထားသည်။ [၃၈]
ဗန်းမော်လမ်း ကြောင်းများဖြင့် ကုန်သွယ်မှု ရပ်ဆိုင်းရခြင်း အကြောင်းရင်းမှာ မင်းတုန်းမင်း၏ အစောပိုင်း မူဝါဒကြောင့် ဗြိတိသျှတို့ကို မြန်မာနိုင်ငံ အောက်ပိုင်းသို့ ချုပ်နှောင်ထားခြင်းကြောင့် ဖြစ်သည်။ ဗန်းမော်လမ်းတလျှောက် ကုန်သွယ်မှုသည် မြန်မာနိုင်ငံ အထက်ပိုင်းနှင့် ဗမာပြည်ဘက်သို့ အင်္ဂလိပ်ဩဇာ ချဲ့ထွင်လာမည်ကို မင်းတုန်းမင်းက စိုးရိမ်ခဲ့သည်။ သူသည် မြို့တော်၏ မြောက်ဘက်သို့ ဗြိတိသျှ မီးသင်္ဘော တစ်စီးကို မလိုချင်ပါ။ ထိန်းချုပ်ရခက်သည့် ဗန်းမော်အစား မန္တလေးကို ကုန်သွယ်မှုဗဟိုအဖြစ် ထားလိုပုံရသည်။ [၃၉]
နောက်ပိုင်းတွင် မင်းတုန်းမင်း၏ သဘောထား တိုတောင်းသော မူဝါဒနှင့် သဘောထားသည် ဗန်းမော်မြို့သို့ ကူးသန်းရောင်းဝယ်မှု ပြန်လည်ရှင်သန်လာမှု၏ လက်တွေ့ကျသော စီးပွားရေးနှင့် နိုင်ငံရေး အကျိုးကျေးဇူးများကို စတင်မြင်တွေ့လာရသောအခါတွင် မင်းတုန်းမင်း၏ သဘောထားမှာ တဖြည်းဖြည်း ယိုယွင်းလာသည်။ ထို့ကြောင့်၊ သူတတ်နိုင်သမျှ အကူအညီအားလုံးကို Sladen မစ်ရှင်သို့ ဖြည့်သွင်းခဲ့သည်။ မြန်မာဘုရင်မင်းမြတ်အပေါ် သဘောထားကြီးကြီးဖြင့် ဗြိတိသျှတို့၏ တာဝန်ကို မိုမင်မြို့ ပန်အေးဘုရင်ခံ တစကုံမှ ပျူငှာစွာ လက်ခံခဲ့ပါသည်။ လမ်းများလုံခြုံရေးမရှိခြင်းကြောင့် Sladen သည် စူလတန်နှင့် တိုက်ရိုက်ဆွေးနွေးရန် ကိစ္စများကို Tali-fu သို့ သွားခွင့်မပြုခဲ့ပေ။ သို့ရာတွင် ဆူလတန်သည် ပန်သေအစိုးရ၏ဆန္ဒကိုထုတ်ဖော်ပြီး ဗြိတိသျှအစိုးရနှင့် ချစ်ကြည်ရင်းနှီးစွာဆက်ဆံရန်နှင့် အပြန်အလှန်ကုန်သွယ်မှုမြှင့်တင်ရန် ဆန္ဒရှိကြောင်း မိုမင်ထံစာပေးပို့ခဲ့သည်။ မပြန်မီတွင် Sladen နှင့် Momien ဘုရင်ခံ Ta-sa-kon တို့သည် Sultan ၏ကိုယ်ရေးကိုယ်တာကိုယ်စားလှယ်အဖြစ် ယူနန်-မြန်မာကုန်သွယ်မှုကို အစွမ်းကုန်မြှင့်တင်ရန် ဗြိတိသျှနှင့် Panthays တို့က ကတိပြုထားသည့် သဘောတူစာချုပ်ကို လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့ကြသည်။ နှစ်ဘက်စလုံးအတွက် ကျေနပ်လောက်စရာ စာချုပ်တစ်ခုအဖြစ် ဝေးကွာနေသော်လည်း အဆိုပါ သဘောတူညီချက်သည် ၎င်းတို့ကြားတွင် အမှန်တကယ် ချစ်ကြည်ရင်းနှီးမှု တစ်မျိုးမျိုးကို ထူထောင်ထားသည်။
        ​ ကိုးကား
    1. (စကော့၊ ၁၉၀၀၊ ၆၀၇)၊
    2. (Yule & Burnell၊ ၁၉၆၈၊ ၆၆၉)၊
    3. Panthay ဟူသော အသုံးအနှုန်းကို တရုတ်နိုင်ငံရှိ မူဆလင်များကို ရည်ညွှန်းရာတွင် အထူးသဖြင့် Karachi သုတေသီတစ်ဦးမှ ရည်ညွှန်း သော်လည်း ယင်းအသုံးပြုမှုသည် ခေတ်မီပြီး မြန်မာနိုင်ငံမှ ဆင်းသက်လာခြင်းဖြစ်သည်။
    4. William John Gill (1883)။ EC Baber မှ ပေါင်းစပ်ထားသော ရွှေသဲမြစ်၊ H. Yule မှ p 251. ISBN _ 2011-01-11 တွင် ပြန်လည်ရယူသည်။
    5. "ဟွေလူမျိုးစု" ။ China.org.cn 17 သြဂုတ် 2018 တွင် ထုတ်ယူခဲ့သည်။
    6. အောင်သွင်၊ မိုက်ကယ်အေ (၂၀၀၅)။ ရာမဏ၏ မြူခိုးများ- မြန်မာနိုင်ငံအောက်ပိုင်း ဒဏ္ဍာရီ။ ဟိုနိုလူလူ- Hawai'i Press တက္ကသိုလ်။ p 7. ISBN _
    7. Biran၊ Michal (2001)။ "Qarakhanid လေ့လာရေး" ။ Cahiers d'Asie ဗဟို။ ၉ :၇၇–၈၉။ 13 June 2015 တွင် ပြန်လည်ရယူသည်။
    8. (ဘရှင်၊ ၁၉၆၁၊ ၂)၊
    9. (Forbes၊ 1987၊ 292)
    10. Gernet၊ Jacques (1999)။ တရုတ်ယဉ်ကျေးမှုသမိုင်း (2. ed., repr. ed.) Cambridge: ကိန်းဘရစ်ခ်ျတက္ကသိုလ်စာနယ်ဇင်း။ ISBN _
    11. (အန်ဒါဆင်၊ ၁၈၇၆၊ ၂၃၃)၊
    12. Fytche 1878 ၊ p ။ ၃၀၀
    13. Fytche 1878 ၊ p ။ ၃၀၁
    14. Joseph Mitsuo Kitagawa (2002)။ အာရှ၏ ဘာသာရေးထုံးတမ်းစဉ်လာများ- ဘာသာရေး၊ သမိုင်းနှင့် ယဉ်ကျေးမှု ။ ဒါရီ။ p ၂၈၃။ ISBN _ 2010-06-28 တွင် ပြန်လည်ရယူသည်။
    15. Michael Dillon (1999)။ တရုတ်နိုင်ငံ၏ မူဆလင် ဟွေအသိုင်းအဝိုင်း- ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်မှု၊ အခြေချနေထိုင်မှုနှင့် ဂိုဏ်းခွဲများ ။ Richmond: Curzon Press။ p 59. ISBN _ 2010-06-28 တွင် ပြန်လည်ရယူသည်။
    16. David G. Atwill (2005)။ တရုတ်စူလတန်နိတ်- အစ္စလမ်ဘာသာ၊ လူမျိုးစုနှင့် တရုတ်နိုင်ငံ အနောက်တောင်ပိုင်းရှိ ပန်းသေပုန်ကန်မှု၊ 1856-1873 ။ စတန်းဖို့ဒ်တက္ကသိုလ်စာနယ်ဇင်း။ p 139. ISBN _ 2010-06-28 တွင် ပြန်လည်ရယူသည်။
    17. နိုင်ငံတကာ အနုပညာနှင့် သိပ္ပံ စာနယ်ဇင်း၊ ME Sharpe၊ Inc (1997)။ ဒဿနိကဗေဒဆိုင်ရာ တရုတ်လေ့လာမှု အတွဲ ၂၈ ။ ME ရှပ်။ p 67. Retrieved 2010-06-28.
    18. Jean Chesneaux; Marianne Bastid; Marie-Claire Bergère (၁၉၇၆)။ ဘိန်းစစ်ပွဲမှ ၁၉၁၁ တော်လှန်ရေးအထိ တရုတ်ပြည် ။ Pantheon စာအုပ်များ။ p 114. ISBN _ 2010-06-28 တွင် ပြန်လည်ရယူသည်။
    19. မွတ်စလင်လူမှုရေးသိပ္ပံပညာရှင်များအသင်း၊ International Institute of Islamic Thought (2006)။ အမေရိကန်အစ္စလာမ့်လူမှုရေးသိပ္ပံဂျာနယ်၊ အတွဲ ၂၃၊ စာစောင် ၃-၄ ။ AJISS p 110. Retrieved 2010-06-28.
    20. David G. Atwill (2005)။ တရုတ်စူလတန်နိတ်- အစ္စလမ်ဘာသာ၊ လူမျိုးစုနှင့် တရုတ်နိုင်ငံ အနောက်တောင်ပိုင်းရှိ ပန်းသေပုန်ကန်မှု၊ 1856-1873 ။ စတန်းဖို့ဒ်တက္ကသိုလ်စာနယ်ဇင်း။ p 120. ISBN _ 2010-06-28 တွင် ပြန်လည်ရယူသည်။
    21. Yunesuko Higashi Ajia Bunka Kenkyū Sentā (တိုကျို၊ ဂျပန်) (၁၉၉၃)။ အာရှ သုတေသန လမ်းကြောင်းများ၊ အတွဲ ၃-၄ ။ အရှေ့အာရှယဉ်ကျေးမှုလေ့လာရေးစင်တာ။ p 137. Retrieved 2010-06-28.
    22. (အန်ဒါဆင်၊ ၁၈၇၆၊ ၃၄၃)၊
    23. (အန်ဒါဆင်၊ ၁၈၇၆၊ ၂၄၂)၊
    24. (ဦးသောင်း၊ ၁၉၆၁၊ ၄၈၁)၊
    25. (အန်ဒါဆင်၊ ၁၈၇၆၊ ၂၄၃)၊
    26. (ဦးသောင်း၊ ၁၉၆၁၊ ၄၈၂)၊
    27. (စကော့၊ ၁၉၀၁၊ ၇၄၀)၊
    28. (ဦးအောင်မြင့်နှင့် တွေ့ဆုံမေးမြန်းခန်း)
    29. (၁၉၀၈ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၁၁ ရက်နေ့တွင် မွေးဖွားသော ဟာဂျီဦးဘသီ (ဟာဂျီဦးဘသီ) နှင့် ၁၉၉၇ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၁၅ ရက်နေ့တွင် ပန်သေဗလီ၏ ဥက္ကဌအဖြစ် နှစ်ပေါင်းများစွာ အမှုထမ်းခဲ့သော ပန်သေအကြီးအကဲတစ်ဦးနှင့် တွေ့ဆုံမေးမြန်းခန်း။)
    30. (မိသားစု Parabaik)
    31. (သန်းထွန်း၊ ၁၉၆၈၊ ၁၉)၊
    32. (ဟာဂျီဦးဘသီနှင့် တွေ့ဆုံမေးမြန်းခန်း)
    33. Forbes, Andrew; Henley၊ David (ဒီဇင်ဘာ 2015)။ "ရှမ်းပြည်ရှိ Saharat Tai Doem" ထိုင်း၊ ၁၉၄၁-၄၅ ။ CPA မီဒီယာ။
    34. Wen-Chin Chang (16 ဇန်နဝါရီ 2015)။ နယ်စပ်ဖြတ်ကျော်ခြင်း- မြန်မာနိုင်ငံမှ ယူနန်တရုတ်ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူများ၏ ဇာတ်လမ်းများ ။ Cornell တက္ကသိုလ်စာနယ်ဇင်း။ စစ၊ ၁၂၂–၁၈၀။ ISBN _
    35. Hooker, Michael Barry (1 January 1983)။ အရှေ့တောင် အာရှရှိ အစ္စလာမ်ဘာသာ ။ Brill မှတ်တမ်း ISBN _ 17 သြဂုတ် 2018 – Google Books မှ ပြန်လည်ရယူသည်။
    36. ၂၀၀၇ ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီလတွင် မြန်မာနိုင်ငံအလင်းဂျာနယ်၊ အယ်ဒီတာချုပ် မောင်ကိုဂါဖရီထံမှ သဝဏ်လွှာ
    37. (အန်ဒါဆင်၊ ၁၈၇၆၊ ၄)၊
    38. (Forbes 1987၊ 293)
    39. (Sladen အစီရင်ခံစာ၊ ၁၈၇၆၊၅)
        ​ နောက်ထပ်ဖတ်ရန်
    1. အန်ဒါဆင်၊ ဂျွန်၊ မန္တလေးမှ Momien- 1868 နှင့် 1875 ခုနှစ် အနောက်တရုတ်ပြည်သို့ ခရီးနှစ်ခု၏ဇာတ်ကြောင်း (London: Macmillan, 1876)။
    2. ဘရှင်၊ ဒု-ဗိုလ်မှူးကြီး၊ “မြန်မာနိုင်ငံသို့ အစ္စလာမ်သာသနာ ကြွလာချိန် အေဒီ ၁၇၀၀ အထိ၊” အာရှသမိုင်းကွန်ဂရက် (နယူးဒေလီ: Azad Bhavan, 1961)။
    3. Forbes၊ Andrew DW၊ "ယူနန်နှင့် ထိုင်းနိုင်ငံကြား ရိုးရာကုန်ကူးမှုတွင် ဟွေမွတ်စလင်များ၏ အခန်းကဏ္ဍ"၊ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာနှင့် တရုတ်ပင်လယ်ရှိ အာရှကုန်သည်များနှင့် စီးပွားရေးသမားများ: 13th-20th Centuries (Denys Lombard & ၏ လမ်းညွှန်မှုအောက်တွင် ထုတ်ဝေသော ပြင်သစ်ဂျာနယ်၊ Jean Aubin), (Paris: School of Higher Studies in Social Sciences, 1987)။
    4. Forbes, Andrew; ဟင်လေ၊ ဒေးဗစ် (၂၀၁၁)။ ရွှေတြိဂံ၏ကုန်သည်များ ။ ချင်းမိုင်- Cognoscenti စာအုပ်များ။ ASIN: B006GMID5K
    5. Kaye၊ JW၊ ဗန်းမော်လမ်းပေါ်ရှိ Major Sladen ၏အစီရင်ခံစာ၊ (InContinuation of' Parliamentary Paper No. 251, of Session 1868-9), (London: India Office, 1871), Microfilm copy.
    6. Scott, J. George, GUBSS, 1, i (ရန်ကုန်အစိုးရ ပုံနှိပ်တိုက်၊ 1900)။
    7. ဒေါက်တာသောင်း၊ “ယူနန်ပြည်နယ် ပန်းသေ ခြားနားမှု- မြန်မာ ကလိတ်ဒိုစကုပ် မှတဆင့် ပိုးမွှားများကို လေ့လာခြင်း” JBRS ပဉ္စမနှစ်မြောက် ထုတ်ဝေမှု အမှတ် ၁ (ရန်ကုန် ဆာပီ ဗိမာန်၊ ၁၉၆၁)။
    8. Yule၊ Col. Henry & Burnell, AC, Hobson-Jobson- Colloquial Anglo-Indian Words and Phrases, and of Kindred Terms, Etymological, Historical, Geographical And Discursive (Delhi-.Munshiran Manoharlal, 1968), Reprint.
    9. ဦးသန်းထွန်း၊ ဒေါက်တာသန်းထွန်း (သမိုင်းပါမောက္ခ)၊ History on Tour, 111, (In Burma) (Yangon Nantha House, August 1968)။
    10. ၁၈၆၈ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၁၃ ရက်နေ့ ရက်စွဲပါ စာရေးဆရာကြီး ခွန်ယွဆာမင်းသမီး (ခူနစ်ရွာစာမင်းသမီး) မှ မတူးတူး၏ မြေယာနှင့် အိမ်ဝယ်ယူမှု အတိုချုံး မှတ်တမ်းပါရှိသည်။